Nieuws Rechtszaak Amanda Knox
"Iedereen is voor de wet gelijk", in een rechtszaal in Milaan.

De vergeefse zoektocht naar de waarheid

Het proces van Amanda Knox heeft een van de vele gebreken in het Italiaanse rechtbanksysteem blootgelegd, namelijk dat het nooit afdoende zekerheid oplevert.

Gepubliceerd op 6 oktober 2011 om 17:09
"Iedereen is voor de wet gelijk", in een rechtszaal in Milaan.

Amanda Knox en Raffaele Sollecito hebben het hoger beroep tegen hun veroordeling voor de moord op Meredith Kercher in 2007 gewonnen. En hoewel veel mensen het eerste vonnis betwijfelden, zullen er minstens zoveel mensen zijn die dit vonnis in twijfel trekken. Het is een van de vele gebreken van de Italiaanse justitie, die er nooit in slaagt om overtuigende, afdoende zekerheid te leveren. Meestal blijft de deur wijd open staan om verder te procederen, eerst in hoger beroep, dan in cassatie bij de Italiaanse Hoge Raad. In de ogen van de publieke opinie is de stand nu gewoon één-één.

Zo is het altijd al gegaan. Er is nauwelijks een tot de verbeelding sprekende misdaad in de naoorlogse jaren te vinden die het land ervan heeft kunnen overtuigen dat er daadwerkelijk recht werd gedaan: de moord op dichter en filmregisseur Pier Paolo Pasolini [1975], de vliegramp bij Ustica [1980, 81 doden], de bomaanslag op het station van Bologna [1980, 85 doden], de bomaanslag op de Piazza Fontana [1969, 17 doden], de moorden door het monster van Florence [1968-1985, 16 doden], de moord op hoofdagent Luigi Calabresi [1972], het zaak "Cogne" [waarbij een kind van 3 in 2002 thuis werd vermoord]... geen enkele zaak is ooit tot aller tevredenheid en overtuigend opgelost. In plaats daarvan lijkt het land verdeeld te raken in innocentisti en colpevolisti (mensen die geloven in de onschuld of de schuld van de aangeklaagden) en dus kunnen de verhitte debatten nog jaren zo doorgaan.

Complottheorieën bedenken is een nationaal tijdverdrijf

Eén van de redenen voor alle media-aandacht in het proces tegen Knox is niet alleen het “Foxy Knoxy”-effect, namelijk dat Knox een aantrekkelijke jonge vrouw is met naar verluidt een hang naar avontuurlijke seks. En ook niet zozeer om het internationale aspect van de misdaad, het feit dat er een buitenlands slachtoffer viel en er sprake was van een, naar men dacht, buitenlandse moordenaar.

Nieuwsbrief in het Nederlands

De aantrekkingskracht, hoewel dat woord in dit verband misschien wat akelig klinkt, werd veroorzaakt door het feit dat er voldoende twijfel was gerezen over zowel het OM als over de verdediging. In Italië heerst nu diepe verdeeldheid en dat betekent dat deze zaak eigenlijk een perfecte basis vormt voor een mediacircus, voor discussie en deconstructie. Bij de laatste telling leverde de zaak Kercher al 11 boeken en een film op.

Juist omdat Italiaanse rechtbanken geen overtuigende vonnissen vellen, is “dietrologia”, letterlijk “de wetenschap van wat erachter zit” oftewel het speculeren over complottheorieën, een nationaal tijdverdrijf. Zo kan iedere journalist, magistraat en kroegloper zijn of haar ideeën spuien. Met als gevolg dat iedereen met een levendige fantasie probeert de waarheid van dit mysterie te achterhalen.

De waarheid zelf raakt daardoor onherroepelijk nog verder bedolven onder een hele berg boeiende verklaringen. De media spelen daarin een actieve rol en zorgen er zo voor dat het circus voortgaat: in geen enkel ander land zijn de cronache nere, de "zwarte kronieken” zozeer de pijlers in het avondnieuws. Er loopt immers altijd wel ergens een rechtszaak.

Elk juridisch onderzoek vertoont gaten

Tussen 2005 en 2010 zonden de zeven nationale televisiezenders in Italië alleen al in het avondnieuws 941 reportages uit over de moord op Meredith Kercher in Perugia, 759 over de moord op Garlasco [2007], 538 over de moord op de kleine Tommaso Onofri [2006] en 508 over de moord in Cogne. Vaak wordt er in de middagtalkshows urenlang gesproken over alle details van deze zaken, waarbij getuigen-deskundigen worden afgewisseld met korte reportages ter plaatse.

Aangezien bij dergelijke zaken het ene proces vaak wordt gevolgd door het andere zijn het waarschijnlijk verhalen waar nooit een einde aan komt, zodat het speculeren en het spektakel ongehinderd kunnen doorgaan. Onlangs schreef een journalist in de Italiaanse krant La Repubblica dat deze zaken zo populair zijn omdat ze “angst inboezemen en tegelijkertijd geruststellen. Ze dringen zich aan ons op, maar raken anderen. Het lijkt op het hangen over de rand van een steile afgrond en dan op het laatste moment een stap terug doen. Je voelt je duizelig, angstig, maar ook opgelucht. Het geeft een soort van plezierig gevoel”.

Er zijn echter ook nuchtere redenen voor het feit dat de Italiaanse justitie nooit iets lijkt op te lossen. Dat is deels een kwestie van meritocratie: in een land waarin benoemingen steevast geschieden door nepotisme in plaats van op basis van competentie is het misschien wel onvermijdelijk dat ieder onderzoek gaten vertoont en dat fatsoenlijke advocaten die ook kunnen vinden.

Vaak is een eerlijk proces onmogelijk omdat er geen jury is (tenminste niet in de betekenis die wij aan deze term geven) noch een gevoel voor het feit dat een zaak onder de rechter is: de sappigste onderdelen worden altijd al naar de pers gelekt lang voordat het tot een rechtszaak komt. De rechterlijke macht is dringend aan hervormingen toe, daar twijfelt niemand in Italië meer aan. Het probleem zit hem echter in het feit dat die ene man die de rechtspraak koste wat het kost wil hervormen, de minister president, toevallig ook degene is die het koste wat het kost wil vermijden.

Vanuit Italië bezien

Pro en contra

In Italië is het debat over het functioneren van de Italiaanse rechtspraak opnieuw losgebarsten, na het besluit van de Hof van Beroep van Perugia om de uitspraak van het Assisenhof uit 2009 terzijde te schuiven. "Ondanks het feit dat de regels in acht zijn genomen en het besluit niets te verwijten valt, is het verre van een overwinning voor de Italiaanse rechtspraak", aldus de gevierde advocaat Carlo Federico Grosso in La Stampa over het besluit van het Hof van Beroep. Riccardo Arena, een expert op het gebied van het gevangeniswezen, schrijft in Il Post over het "falen van de de strafrechtspraak" en verwijt de partijen dat ze de zaak jaren hebben laten voortduren, terwijl de verdachten in voorlopige hechtenis zaten.

De advocaat Vladimiro Zagrebelski verdedigt het Italiaanse systeem voor hoger beroepin La Stampa, dat is gebaseerd op een openbaarmaking van de argumenten die ten grondslag liggen aan de uitspraak en aan de onschuld totdat het tegendeel bewezen is, in tegenstelling tot het Angelsaksische model dat wordt gezien als 'eenvoudiger', bijvoorbeeld iemand wordt "schuldig" danwel "onschuldig" bevonden. "Maar het Italiaanse systeem van hoger beroep heeft wel zijn prijs. Het is onvermijdelijk dat er gevallen voordoen waarbij een schuldige vrijuit gaat". Maar aan de andere kant is de kans dat een onschuldig persoon veroordeeld wordt, miniem.

Wat te betreuren is aan de rechtszaak in Perugia, is dat de media veel druk hebben uitgeoefend. "Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens heeft verschillende malen opgemerkt dat het rumoer buiten de rechtszaal en het 'oordeel dat in de media geveld wordt' van invloed zou kunnen zijn op de rechters, en met name op de juryleden, en daarmee een eerlijk proces in de weg zou kunnen staan. Wat in Perugia is gebeurd (en het gebeurt vaak in Italië) is lichtjaren verwijderd van de situatie die wenselijk is", aldus Zagrebelski.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp