Leden van de "Dragi ribelli", een protestbeweging van verontwaardigde Italianen, demonstreren voor de Kamer van Afgevaardigden in Rome, 14 oktober.

Democratie onder de loep

Na de demonstraties in Griekenland en de protestacties van de indignados in Spanje is met de actiebeweging Occupy Wall Street de volkswoede overgeslagen naar de VS. De democratie, of deze nu direct of representatief is, moet een strijd op leven en dood voeren om een ideaal te blijven. Dat schrijft José Ignacio Torreblanca.

Gepubliceerd op 14 oktober 2011 om 14:40
Leden van de "Dragi ribelli", een protestbeweging van verontwaardigde Italianen, demonstreren voor de Kamer van Afgevaardigden in Rome, 14 oktober.

Met de kampeerders op Wall Street bestrijkt de volksverontwaardiging over de financiële crisis inmiddels het hele politieke en geografische spectrum van de Verenigde Staten tot Griekenland. Op het eerste gezicht zijn er weinig overeenkomsten tussen beide gevallen. Waar het Griekenland van Papandreou in een crisis verkeert als gevolg van inefficiënt bestuur, cliëntelisme en torenhoge schulden, is het Amerika van Obama slachtoffer van financiële markten die zijn geïmplodeerd en de economie op de rand van de afgrond hebben gebracht. Kort samengevat, enerzijds het failliet van een Staat en anderzijds het failliet van de markt.

Toch lijken Griekenland en de Verenigde Staten veel meer op elkaar dan je dezer dagen op het eerste gezicht zou zeggen. Athene en Washington hebben beide aan de wieg gestaan van de democratie: Athene van de directe democratie, Washington van de representatieve democratie. Het democratische ideaal, magistraal onder woorden gebracht in twee teksten die een opvallende gelijkenis vertonen, namelijk de Lijkrede van Perikles en de toespraak van Lincoln in Gettysburg, staat nu ter discussie.

De democratie is in de kern vastgelopen

Ondanks al zijn beperkingen is deze regeringsvorm toch zeer succesvol gebleken. In onze politieke en geografische context althans, waar de representatieve democratie zowel het fascisme als het communisme heeft verdrongen. Hoewel zij nog altijd bedreigd wordt door populisme en nationalisme, heeft de band tussen representatieve regeringen en markteconomieën duurzaam geleid tot open samenlevingen, met respect voor vrijheid, welzijn en verscheidenheid.

Het probleem is echter dat de representatieve democratie niet alleen van buitenaf onvervangbaar is gebleken maar ook van binnenuit, want directe democratie vormt geen bruikbaar alternatief voor het bestuur van samenlevingen die zo complex zijn als de onze. De democratie is in de kern vastgelopen, daar waar het gaat om de vertegenwoordiging door regeringen versus de behoeften van degenen die worden geregeerd.

Nieuwsbrief in het Nederlands

In de loop der tijd zijn regeringen gegijzeld door twee factoren: enerzijds de politieke partijen, die onze politieke systemen hebben veranderd in particratieën die worden geregeerd door een politieke klasse die geen verantwoording aflegt en niet transparant is. Anderzijds door de markten, die door uit te groeien tot een autonome machtsfactor de politieke macht ondergeschikt hebben gemaakt aan hun eigen belangen.

Daardoor is het algemeen belang als belangrijkste inspirator van het overheidsbeleid naar het tweede plan verschoven en is systematische verantwoording als middel waarmee de burgers controle kunnen uitoefenen afgeschaft. Het aantal democratieën in de wereld mag dan gestaag zijn toegenomen, de kwaliteit ervan is aanzienlijk verslechterd.

Als de democratie faalt, dreigt ongekende interne crisis

De meeste van onze landen zijn in elk door ons als zodanig gedefinieerd opzicht democratisch, maar ze staan ver af van de kwalitatief hoogwaardige democratieën die de burgers verdienen en wensen. In tijden van economische voorspoed, als de inkomsten toenemen en problemen rond de verdeling ervan gemakkelijker zijn op te lossen, wordt het spanningsveld tussen efficiency en vertegenwoordiging al snel opgelost in het voordeel van efficiency en ten nadele van de vertegenwoordiging.

Nu de economische crisis echter in alle hevigheid is losgebarsten, blijken onze politieke systemen machteloos; niet alleen zijn ze niet in staat de economische problemen op te lossen (door onbekwaamheid of omdat oplossingen niet op nationaal niveau kunnen worden aangepakt), maar daarnaast zien ze zich geconfronteerd met zowel een gebrekkige volksvertegenwoordiging als met onderworpenheid aan markten waarvan de excessen maar niet uitgebannen lijken te kunnen worden.

Het Atheense democratische ideaal is mislukt en het heeft honderden jaren geduurd voor het zichzelf opnieuw uitvond. De representatieve democratie wordt niet van buitenaf aangevallen, maar als ze er niet in slaagt de kanalen waarlangs ze wordt vertegenwoordigd te zuiveren en de markten efficiënt en in het algemeen belang te besturen, krijgt ze te maken met een interne crisis van ongekende omvang. Van Athene tot Wall Street voert het democratische ideaal een strijd op leven en dood.

15 oktober

De verontwaardiging breidt zich uit

"Verontwaardigden aller landen, verenigt u!", schrijft Adevărul, die daarmee het manifest van de communistische partij citeert, ter gelegenheid van de eersteinternationale demonstratie op 15 oktobervan 'verontwaardigden' in ruim tachtig landen. "Wat aanvankelijk niet meer was dan een lokale demonstratie is uitgegroeid tot een wereldwijd protest tegen de dictatuur van de banken. Het begon in Spanje, sloeg over naar Italië, en inmiddels zijn de demonstranten ervan overtuigd dat op 15 oktober wereldwijd een nieuwe impuls zal worden gegeven aan verandering."

Le Temps schrijftdat "in tegenstelling tot de beweging van de andersglobalisten, die meer rechtvaardigheid eisten voor arme landen op het zuidelijk halfrond, de beweging van de verontwaardigden in de eerste plaats kan worden gezien als een reactie op lokale bezorgdheid, zowel in Europa als in de Verenigde Staten, twee continenten die ernstig te lijden hebben onder de financiële crisis, de daaropvolgende recessie en nu de schuldencrisis en het begrotingstekort".

"Jongeren, die de grootste slachtoffers zijn van de nieuwe Grote Depressie, mikken hoog en roepen op tot wereldwijde demonstraties tegen de te grote macht van financiële instellingen", aldus La Repubblica. De Italiaanse krant meent dat meent "waar de Arabische lente afbrokkelende dictaturen ten val heeft gebracht, de westerse herfst is gericht tegen de anonieme tyrannie van economische dogma's".

Italië mag zich dan kortgeleden bij de beweging hebben aangesloten - enkele honderden demonstranten hebben zich de afgelopen dagen voor het hoofdkantoor van de Banca d'Italia in Rome en bij de vestiging van Goldman Sachs in Milaan verzameld - Duitsland laat nog op zich wachten. Die Welt schrijft dat "vergeleken met Italië of Frankrijk de cultuur van verzet in Duitsland, waar politieke stakingen al gauw in de ‘criminele sfeer’ worden getrokken, veel minder is ontwikkeld. (...) Zolang de gevolgen van de crisis voor de burgers abstract blijven, zal Duitsland zich beperken tot kleinburgerlijk, provinciaals protest onder het motto ‘Think local, act local’".

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp