Kies een taal
Het tafereel speelde zich af tijdens de G20 in Pittsburgh: de Brit Gordon Brown gaf hoog op van het keynesiaanse economisch herstel en bondskanselier Angela Merkel lag met hem in de clinch omdat hij van Duitsland een lager handelsoverschot eist en meer binnenlandse consumptie. Nicolas Sarkozy trok weer van leer tegen de bankiers, terwijl de Italiaan Silvio Berlusconi zijn monoloog tegen oliespeculatie weer opvoerde. De Nederlander Jan Peter Balkenende, die net als Spanje slechts de tweede viool speelt, nam bij alle onderwerpen het woord. Ieder zijn eigen stokpaardje: de Europeanen, die samen met de Commissie en het Zweedse voorzitterschap van de EU acht zetels bezetten tijdens de G20, speelden een kakofonische partituur. Vanuit Washington of Peking gezien maakt dat niet veel uit: als er niets verandert, ontpopt de G20 zich binnenkort tot G2, waarin de Amerikaanse president en zijn Chinese ambtgenoot alle zaken van de wereld afhandelen.
Is het na het Ierse fiat voor het Verdrag van Lissabon denkbaar dat Europeanen op een dag met één stem zullen spreken om een rol van belang te spelen op het wereldtoneel? Het was de droom van Valéry Giscard d'Estaing, die in het Verdrag een vast voorzitterschap van de Europese Raad invoerde: een voorzitter die voor tweeënhalf jaar wordt gekozen en de Unie wereldwijd vertegenwoordigt. "Europa moet op zoek gaan naar een eigen George Washington", aldus Giscard d'Estaing.
Een driekoppig EU-monster zal tevoorschijn komen
In weerwil van een hardnekkige wijdverbreide opvatting zal de Unie niet eenvoudiger functioneren door de reorganisatie die in het Verdrag van Lissabon is vastgelegd. Er zal juist een driekoppig monster tevoorschijn komen waardoor Europa nog onbestuurbaarder wordt. "George Washington" moet samenwerken met de voorzitter van de Commissie, die zich voornamelijk toelegt op zijn handels- en begrotingsbevoegdheden, en de minister van buitenlandse zaken, die de lakens uitdeelt wat diplomatieke diensten betreft. En geen enkele Europese leider zou zijn zetel in de G20, de wegkwijnende G8, het IMF of de VN-Veiligheidsraad willen afstaan aan één gezamenlijke vertegenwoordiger.
Slechts een charismatische persoonlijkheid zou een verbond tot stand kunnen brengen in het Europa dat Griekse steden uit de oudheid of Italiaanse steden uit de renaissance waardig is, maar dat gedoemd is tot het vervullen van een marginale rol omdat het de handen niet ineen weet te slaan in deze veranderende wereld. Weinigen geloven in deze redder in nood, en de 27 lidstaten wisten niet hoe snel ze de aan koudwatervrees lijdende José Manuel Barroso opnieuw moesten aanstellen als voorzitter van de Commissie.
Een sterke, of juist onopvallende persoonlijkheid?
Ook ziet het ernaar uit dat de vaste voorzitter van de Europese Raad bitter weinig manoeuvreerruimte krijgt. President Sarkozy wil zogezegd een sterke persoonlijkheid aanstellen, maar schuift een omstreden politicus uit het verleden naar voren: de voormalige Britse premier Tony Blair, die de oorlog in Irak is begonnen en een financieel model heeft uitgevonden dat volledig is ingestort. Hij lijkt van deze kandidaat te hebben afgezien: mevrouw Merkel wil een minder opvallende persoonlijkheid, die niet het gezicht van Europa moet worden, maar de secretaris van de staatshoofden en regeringsleiders. De naam van de weinig Europagezinde Balkenende wordt genoemd, maar het is mogelijk dat er een meer Europagezinde Finse kandidaat komt.
Aangezien er weinig vuur brandt, probeert Sarkozy de kleurloosheid te verdoezelen door zijn goede verstandhouding met mevrouw Merkel te onderstrepen: de charismatische leiders van Europa, dat zijn zij toch, aangezien Londen buitenspel staat? De heer Brown is aan het eind van zijn Latijn, terwijl zijn waarschijnlijke opvolger, de conservatieve David Cameron, vanwege zijn euroscepticisme al aan de zijlijn staat. Parijs en Berlijn laten ministers met elkaar vergaderen, hebben een protocol opgesteld voor het vriendschapsverdrag met het Elysée en een pompeuze ceremonie in gedachten voor de viering van de val van de muur twintig jaar geleden. Niets dan pais en vree toen de beide leiders hand in hand liepen tijdens de G20. Tijdens de klimaatconferentie zullen ze het ook niet nalaten.
Frans-Duitse vriendschap zal illusie blijken
Maar in werkelijkheid zullen Fransen en Duitsers elkaar aan de schandpaal nagelen wanneer de staatsschuld de pan uit rijst en de euro in gevaar komt. Ondanks de recessie heeft Duitsland een tekort van net iets boven de 3 procent van het bruto binnenlands product, een niveau dat Frankrijk in een periode van groei nog maar net haalt. De twee landen groeien iedere dag meer uit elkaar: Duitsland, dat momenteel minder begrotingsmiddelen besteedt aan sociale uitgaven dan het Verenigd Koninkrijk, is voornemens de race naar productiviteit uit te lopen. President Sarkozy, de man die geen bezuinigingen wil doorvoeren, is wereldkampioen openbare uitgaven, gevolgd door Zweden.
Voor het bedrijfsleven zijn de Duitsers van plan hun eigen weg te blijven volgen en absoluut niet mee te doen aan een potje meccano met de Franse slag. Stilaan is iedereen op zoek naar een nieuwe grens buiten de Unie. Duitsland heeft toenadering gezocht tot Rusland en zijn Chinese klanten, terwijl de constitutionele rechters en de publieke opinie zich tegen meer integratie keren. Sarkozy wendt zich met zijn beleid steeds meer af van Europa en sluit allianties op ieder continent, met Brazilië, Egypte, de Emiraten en zelfs India.
De enige zekerheid die zich na de goedkeuring van het Verdrag van Lissabon aftekent, is de voortzetting van het uitbreidingsproces. Kroatië staat er reeds achter. En de onderhandelingen met Turkije, die al drie jaar in de ijskast staan, worden hervat. Waarschijnlijk is dit, tegen de zin van Sarkozy, het enige politieke voornemen dat in Europa op de rails staat.
Casting
Tony Blair, de gedoodverfde kandidaat
De functie van president van de Europese Unie, die vervuld zal moeten worden als het Verdrag van Lissabon in werking treedt, is hét gespreksonderwerp in Brussel en de andere Europese hoofdsteden. “Tony Blair lijkt de gedoodverfde kandidaat in een race waarin niemand zich officieel kandidaat heeft gesteld”, aldus de Financial Times, ook al lijkt de Bondskanselier Angela Merkel nauwelijks gecharmeerd te zijn van Blair. Maar dit Britse financieel-economisch dagblad ziet andere gegadigden, zoals de Nederlandse premier Jan Peter Balkenende die de steun van Merkel zou hebben. Ook de oud-premier van Finland, Paavo Lipponen, zou een kandidaat zijn waarin meerderen zich wel zouden kunnen vinden. De Financial Times ziet ook in Felipe Gonzales een eventuele, maar minder waarschijnlijke kanshebber, voormalig voorzitter van de Spaanse raad.
De Spaanse krant ABC noemt de eventuele kandidaatstelling van de Franse premier François Fillon. Maar volgens deze krant zou Nicolas Sarkozy “het niet op prijs stellen als zijn voormalige Eerste Minister in de Europese top boven hem zou komen te staan”. Voor deze functie van Hoge Vertegenwoordiger van de EU “die waarschijnlijk een linkse kandidaat zal toekomen” zou de Duitser Frank-Walter Steinmeier, binnenkort ex-minister van Buitenlandse Zaken, “de ideale kandidaat zijn".
