Kies een taal
Er is maar één klein zinnetje voor nodig om de eurocrisis te beteugelen, beweren veel economen. Een zin die zou moeten worden uitgesproken door de Europese Centrale Bank. De ECB zou luid en duidelijk moeten verkondigen dat zij de rol van kredietgever in laatste instantie op zich zal nemen voor de leden van de monetaire Unie met de grootste schuldenlast. Dan zou het beter gaan met de euro.
En dan zouden de markten in bedwang worden gehouden. En, o vreugde: dan zouden we lak hebben aan wat de ratingbureaus allemaal vertellen. Dan zouden we de bankschroef van het strenge begrotingsbeleid iets losser kunnen draaien en de bezuinigingsvoorwaarden kunnen versoepelen. En dat zou er weer voor zorgen dat de bedrijvigheid een nieuwe impuls krijgt, waardoor het gemakkelijker zou worden de tekorten aan te zuiveren. En - zonder loze beloften te doen - dan zouden we kunnen ontsnappen aan die sinistere cyclus waarbij de eurozone uit elkaar valt, net als in een akelig partijtje bowling, wanneer die grote zwarte bal de ene na de andere kegel omver keilt: eerst Athene, dan Dublin, Lissabon, Madrid, Rome - en Parijs komt ook nog aan de beurt...
Middelen van de ECB zijn per definitie onbegrensd
Aangezien de Europese Centrale Bank het recht heeft munt te slaan - dat is een van haar functies - zijn haar financiële middelen per definitie onbegrensd. Als de ECB zegt dat zij als borg in laatste instantie optreedt, schrikt dat speculatie af en zullen de markten weer tot rust komen. Die zullen dan niet langer torenhoge rentepercentages vragen als ze inschrijven op staatsleningen van de meest noodlijdende landen.
Voor de landen zelf betekent het dat de kosten voor hun staatsschuld niet langer uit de hand lopen. Zij kunnen dan ontsnappen aan een duivelse spiraal waarvan we de fases maar al te goed kennen. Het land dat met schuld en schande is overladen, wordt er om te beginnen toe veroordeeld dat het zijn schulden niet langer op de markt kan financieren met de uitgifte van schatkistpapier, omdat het daarvoor een rente zou moeten betalen die niet op te brengen is. Het moet gaan bedelen. Het klopt bij externe geldschieters aan om hulp. Maar die willen alleen steun bieden onder rigoureuze bezuinigingsvoorwaarden, die de patiënt uitputten.
Gesteld dat de centrale bank van tevoren verklaart dat zij zal intekenen op leningen van een land dat zijn schulden niet kan betalen, dan ziet het scenario er heel anders uit. Door de aankopen van de centrale bank zullen de rentepercentages dalen tot een acceptabel niveau, als dat tenminste al niet door haar intentieverklaring gebeurd was.
Dat is wat er buiten de eurozone, bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Japan, gebeurt. Om verschillende redenen kunnen deze drie landen geen rapportcijfer overleggen dat boven het gemiddelde in de Europese monetaire unie uitkomt. Toch is het voor iedereen duidelijk dat de Amerikaanse Federal Reserve en de Britse en Japanse centrale banken niet zullen aarzelen om in te grijpen.
ECB is gebonden aan scheiding van bevoegdheden
Waarom doet de ECB niet hetzelfde? Omdat zij gebonden is door een doctrine die pleit voor een scheiding van bevoegdheden. De bank dient zich bezig te houden met het monetaire aspect, de regering met het begrotingsaspect; de bank moet de stabiliteit van de munt waarborgen (geen inflatie), de regering moet de overheidsschuld binnen de perken houden. Met andere woorden: het is niet de taak van de centrale bank om het ministerie van Financiën te hulp te komen - ieder zijn mandaat.
"Het gaat hier om een ideologie", tiert Jean-Paul Fitoussi, die onderzoeksdirecteur is bij het Observatoire Français des Conjonctures Economiques (OFCE). "Door niet te willen optreden als kredietgever in laatste instantie, loop je het risico dat je in geval van financiële problemen voor de volgende keuze staat: ofwel het land gaat failliet, ofwel het land krijgt steun, maar daaraan zijn dan dusdanig strenge voorwaarden verbonden dat een faillissement sowieso onafwendbaar is", aldus Fitoussi.
Zijn onbegrip wordt gedeeld door veel van zijn Amerikaanse collega´s, onder wie Nobelprijswinnaar Paul Krugman, Jeffrey Sachs en Kenneth Rogoff. Zij zeggen allemaal hetzelfde: "Als de ECB de zorg voor de Europese schulden op zich nam, zou dat de crisis aanzienlijk verlichten" (Paul Krugman, New York Times, 23 oktober).
Welke risico's zou dat met zich meebrengen? Inflatie, uiteraard. De voorstanders van een scheiding van de bevoegdheden gebruiken het argument dat een rechtstreekse overname van de staatsschuld door de centrale bank van een bepaald land, gelijkstaat aan het aanzetten van de geldpers. En die angst voor inflatie, de angst voor een munt die in een spiraal van aanhoudende devaluatie terechtkomt, de herinnering aan de tragedie van de jaren twintig uit de vorige eeuw, waardoor Hitler aan de macht kon komen: dat is waar het collectieve geweten van Duitsland door wordt geplaagd. Dat verklaart ook waarom Duitsland zijn uiterst solide mark alleen voor de euro wilde opgeven onder voorwaarde dat de ECB slechts één taak zou krijgen: het bestrijden van inflatie.
Geld scheppen leidt niet tot inflatie in economie in mineur
De aanhangers van de doctrine noemen andere redenen. De geloofwaardigheid van de centrale bank moet in stand worden gehouden, en dus moet haar balans niet worden bezwaard met dubieuze schuldvorderingen - maar ondertussen koopt de ECB heimelijk op de secundaire markt, dus niet rechtstreeks, grote hoeveelheden schuldpapier op van de zwakste landen uit de eurozone... Een ander argument van de voorstanders van de ´scheiding der machten´: je moet laksheid op begrotingsgebied niet in de hand werken door bij voorbaat te stellen dat je borg staat voor de schulden van onverantwoordelijke landen.
De reactie van Jean-Paul Fitoussi en Paul Krugman hierop is dat het scheppen van geld in economieën in mineur, zoals de onze, niet tot inflatie leidt. En om te voorkomen dat een versoepeling van de monetaire doctrine van de ECB een stimulans vormt voor een slecht schuldenbeleid, moet dit gepaard gaan met een strikte begrotingsdiscipline. Versoepeling van de doctrine tegenover begrotingsdiscipline: een spel van geven en nemen.
Paul Krugman besluit zijn artikel als volgt: "Op de puinhopen van de oorlog hebben de Europeanen samenlevingen opgericht die weliswaar niet perfect zijn (...), maar die beslist tot de meest fatsoenlijke uit de geschiedenis van de mensheid behoren. En dat wordt nu bedreigd omdat de Europese elite (...) het continent koppelt aan een monetair systeem dat een onbuigzaamheid doet herleven (...) die zich weleens als een dodelijke valkuil zou kunnen ontpoppen."
