Het TJörnin-meer in Reykjavik.

IJsland is ons huidige Utopia

De bewoners van IJsland hebben in een referendum het reddingsplan voor hun noodlijdende banken en een betalingsregeling voor hun staatsschuld afgewezen. Daarmee laten ze zien dat het mogelijk is om de wetten van het kapitalisme te omzeilen en het lot in eigen handen te nemen, aldus een Spaanse historicus.

Gepubliceerd op 23 december 2011 om 14:18
Het TJörnin-meer in Reykjavik.

**Al sinds Oscar Wilde is bekend dat een kaart zonder het eiland Utopia niet de moeite waard is. Echter, dat IJsland van het lievelingetje van het late kapitalisme is uitgegroeid tot een project van ware democratie, brengt ons op de gedachte dat een kaart zonder Utopia niet alleen geen blik waardig maar door de ondeugdelijke cartografie ook nog eens bedrieglijk is. Of de markten het nu leuk vinden of niet, de vuurtoren van Utopia is begonnen met het uitzenden van zwakke waarschuwingssignalen naar de rest van Europa.

IJsland is geen Utopia. Het is algemeen bekend dat er binnen het imperium van de noodzakelijkheid van het late kapitalisme geen plaats is voor een koninkrijk waar vrijheid regeert. Dat houdt echter wel de erkenning in van een dramatisch gemis. IJsland bewijst dat het kapitaal niet de hele waarheid over de wereld in pacht heeft, ook al probeert het controle te houden over alle beschikbare kaarten. Met zijn besluit om het tragische raderwerk van de markten af te remmen, heeft IJsland een precedent geschapen dat de doodsteek kan betekenen voor het late kapitalisme. Voorlopig lijkt dit kleine eiland, dat doet wat voor onmogelijk want irreëel werd gehouden, niet ten onder te gaan in de chaos, al dompelt het zich wel in een veelzeggende stilte. Wat weten we eigenlijk van IJsland en wat weten we van de leningen aan Griekenland? Waarom lijkt IJsland zo ver voor de media die ons zouden moeten vertellen wat er in de wereld gebeurt?**

Bevolking kwam in opstand tegen logica van kapitalisme

**Tot nu toe had de macht het alleenrecht als het erom ging te bepalen wat reëel is en wat niet, wat we mogen denken en doen en wat niet. Onze cognitieve wereldkaarten kennen altijd terra incognita, waar de barbarij heerst die het domein van de elite in stand houdt. Die blinde vlekken van de wereld gaan gewoonlijk samen met het elimineren van hun tegenhanger, het eiland Utopia. Walter Benjamin schreef al: elk document van cultuur is tegelijk een document van barbarij.

Die elite heeft, gesteund door theologen en economen, gedefinieerd wat reëel is en wat niet. Wat realistisch is volgens die definitie van realiteit en wat niet, en wat dus als een dwaling moet worden beschouwd waarmee geen rekening kan worden gehouden. Met andere woorden, wat gedacht en gedaan kan worden en wat niet. Ze zijn daarbij echter uitgegaan van het machtsfundament en de dwingende invloed daarvan: het geduchte concept van de noodzakelijkheid. Het is noodzakelijk om offers te brengen, zeggen ze met vermoeide stem. Of we passen ons aan of er zal zich een verschrikkelijke ramp voltrekken. En die logica wordt door het late kapitalisme op een pervers hegeliaanse manier verwoord: alles wat reëel is, is noodzakelijkerwijs rationeel en vice versa.

Nieuwsbrief in het Nederlands

In januari 2009 kwam de IJslandse bevolking tegen de willekeur van die logica in opstand. De vreedzame massademonstraties leidden tot de val van de conservatieve regering van Geir Haarde. De regering moest verder met een linkse minderheid in het parlement en schreef verkiezingen uit voor april 2009. De sociaaldemocratische Alliantie van premier Jóhanna Sigurðardóttir en Links-Groen vormden opnieuw een regeringscoalitie met absolute meerderheid. In de herfst van 2009 werd op initiatief van de bevolking in een reeks bijeenkomsten van burgers begonnen met het opstellen van een grondwet. In 2010 stelde de regering voor om een nationale constitutionele raad in het leven te roepen waarvan de leden willekeurig zouden moeten worden gekozen. Bij twee referenda (de tweede in april 2011) werd geweigerd de banken te redden en de buitenlandse schuld af te betalen. En in september 2011 werd voormalig premier Geir Haarde aangeklaagd wegens zijn aandeel in de crisis.**

Ieder kaart van Europa zou IJsland als verdwijnpunt moeten hebben

**Wie vergeet dat het leven geen Griekse tragedie is waarin het rad van fortuin of van het kapitaal draait zonder rekening te houden met menselijke drijfveren, ontkent de realiteit. Die verhindert dat dit rad door mensen in beweging wordt gebracht. Alles wat we ons als mogelijk kunnen voorstellen is net zo reëel als wat de markten ons als realiteit voorhouden. Mogelijkheid en verbeeldingskracht, door IJsland in ere hersteld, laten ons zien dat zij even zeker zijn als de pantagrueleske noodzakelijkheid van het kapitalisme. We hoeven alleen maar naar die oproep te luisteren om de hinderlaag te ontdekken waar ze ons proberen in te lokken. Er is geen alternatief, roepen ze. Is er onder al diegenen die roepen dat we offers moeten brengen misschien iemand die de moeite heeft genomen om zijn wereldkaart te herzien?

IJsland heeft bewezen dat veel van wat ons wordt verteld op onze kaart staat. Dat het mogelijk is om noodzakelijkheid te beheersen, en daarin schuilt het principe van vrijheid. IJsland moet echter niet worden gezien als model. Het is slechts één van de voorbeelden van een andere weg. Het voornemen van de IJslandse bevolking om de toekomst te grondvesten op eigen beslissingen en verbeeldingskracht toont aan dat er wel degelijk een alternatief is. Want de mogelijkheid van een andere weg die door de massa wordt verkondigd is net zo reëel als de noodzakelijkheid die door het kapitaal wordt geclaimd. IJsland heeft besloten te verhinderen dat de toekomst wordt bepaald door het tragische rad van de noodzakelijkheid. Volgen wij de rest door toe te staan dat de realiteit bepaald blijft worden door het kapitaal? Blijven we de toekomst, hetgeen mogelijk is en de verbeeldingskracht in handen leggen van banken, corporaties en regeringen die beweren alles te doen wat reëel gezien gedaan kan worden?

Iedere kaart van Europa zou IJsland als verdwijnpunt moeten hebben. Zo'n kaart zou moeten worden getekend vanuit de zekerheid dat hetgeen mogelijk is net zo reëel is als hetgeen noodzakelijk is. Noodzakelijkheid is niets anders dan een andere reële mogelijkheid. Er is een alternatief. Daaraan heeft IJsland ons herinnerd door te verkondigen dat verbeeldingskracht deel uitmaakt van de rede. De massa bepaalt wat reëel en realistisch is door gebruik te maken van de mogelijkheid van een andere weg. Daarmee bieden we geen schrale troost maar plaatsen we onszelf in een deel van de realiteit die men op de kaart van het kapitaal volledig wil uitwissen. Het bestaan van Utopia hangt ervan af en daarmee het concept van een leven dat het waard is geleefd te worden.**

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp