Kies een taal
“Een inwoner van Oost-Berlijn verschijnt aan de grenspost te midden van een uitgelaten menigte. Hij heeft een bleek gezicht en draagt een moltonjack. Uit zijn mond komen dampwolkjes die afsteken tegen de donkere lucht. Hij is net van de andere kant gekomen. Waarschijnlijk heeft hij nog nooit van zijn leven een voet in het westen gezet. Unglaublich! Hij ziet een televisiecamera, kijkt recht in de lens en schreeuwt: Freiheit! En dan is hij weer weg. Op dat moment vindt het woord 'vrijheid', dat zo vaak is misbruikt en ontdaan van zijn betekenis, al zijn zeggingskracht en oorspronkelijke zuiverheid terug.” Voor historicus Timothy Garton Ash is dat het meest sprekende beeld van 9 november 1989. “In de nacht van 9 november werd de weg niet alleen vrijgemaakt voor de hereniging van Duitsland,” vervolgt hij in The Guardian, “maar ook voor die van Europa. Enkele maanden later sprak George Bush senior over een “verenigd en vrij Europa”. "Twintig jaar later, op 9 november 2009, is Europa dichterbij dan ooit op zijn lange weg om dit doel te bereiken.”
Geen enkele regeringsleider van Oost-Duitse oorsprong
Omdat dit het moment bij uitstek is om de balans op te maken, vraagt Der Tagesspiegel zich af “hoe het twintig jaar later met Duitsland gaat. Is het land inderdaad verenigd?” Vooral naar buiten toe, vindt het Berlijnse dagblad. Het beeld van een vrouw uit Oost-Duitsland (maar geboren in Hamburg) die bondskanselier is, een homoseksueel die de functie van minister van Buitenlandse Zaken bekleedt, en een gehandicapte en een immigrant die deel uitmaken van de regering kan niet verdoezelen dat er geen enkele regeringsleider van Oost-Duitse oorsprong is, dat er in de (eigenlijk niet zo nieuwe) Oost-Duitse Länder geen enkele Exzellenzuniversität bestaat en dat er geen Oost-Duitse voetbalclubs in de Bundesliga meespelen. “Duitsland is inderdaad vrijer, maar het land staat meer onder controle dan ooit,” meent Der Tagesspiegel. “Duitsland heeft meer zelfvertrouwen, maar vertoont soms hysterisch gedrag. Het land is per slot van rekening zijn in het buitenland meest gewaardeerde eigenschap kwijtgeraakt: zijn ijver.”
Een vreugdevolle maar abstracte gebeurtenis
Aan de andere kant van de Rijn, in Frankrijk, lijken die twintig jaar alweer erg lang geleden schrijft de Franse krant Libération. De scholieren die dit jaar eindexamen doen moeten zich weliswaar buigen over het einde van het verdeelde Europa en de hereniging van Duitsland, maar voor de meesten lijkt de val van de Muur volgens deze krant “erg ver van hun bed te zijn. Het is een vreugdevolle, maar abstracte gebeurtenis waar zij per slot van rekening nauwelijks iets mee te maken hebben.” Het dagblad schetst daarnaast het portret van enkele geëngageerde jongeren die in 1989 geboren zijn en “er trots op zijn rooie rakkers te zijn.”
Val van de Muur bevestigt het verval van Europa
Hoe verder we ons van Berlijn verwijderen, hoe meer de herinnering en het gewicht van 9 november 1989 lijken te vervagen: “de rest van de wereld lijkt het maar bar weinig te interesseren wat er twintig jaar geleden in Berlijn is gebeurd,” tekent het Spaanse dagblad El País op uit de mond van analist José Ignacio Torreblanca. “Europa is niet meer het centrum van de wereld. Zijn leidende positie in de wereld bestond in werkelijkheid alleen nog op papier. Met de twee wereldoorlogen had het al lang geleden zijn eigen graf gegraven,” aldus Torreblanca. “Het zwaartepunt van de wereld lag toen al elders.” Hij is namelijk van mening dat “de val [van de muur] weliswaar een heuglijke gebeurtenis was [...], maar dat dit niet noodzakelijkerwijs aan de Europese leiders te danken was”. Hij wijst op “de enorme kortzichtigheid van Margaret Thatcher, François Mitterrand en Giulio Andreotti, die gechoqueerd waren over het vooruitzicht van een Duitse hereniging”. De val was alleen mogelijk “dankzij de historische visie van George Bush senior en Michail Gorbatsjov.” Twintig jaar later slaagt de “Europese Unie er niet in om een Europese mogendheid te worden en heeft zij ook op mondiaal niveau geen substantiële stem.” Om die reden zou de verjaardag van de val van de Muur “een bron van zorg moeten zijn,” want “de val heeft niet het begin ingeluid van de Europese wedergeboorte na 50 jaar verdeeldheid, maar vormt een definitieve bevestiging van het (progressieve) verval dat in 1945 al is ingezet,” concludeert Torreblanca.
Obama schittert door afwezigheid
Het bewijs hiervan is wel dat Barack Obama schitterde door afwezigheid bij de herde
nkingen van de afgelopen dagen. “De afwezigheid van de Amerikaanse president is een van zijn grootste blunders, nog vele malen erger dan het totale gebrek aan inspiratie en inzicht die hebben geleid tot zijn mededeling op 17 september om een streep te zetten door het project voor een raketafweersysteem, uitgerekend op de 70e verjaardag van de Sovjetinval in Polen,” merkt historicus Adrian Cioroianu in de Roemeense krant Adevărul op.
Helmut Kohl nobelprijswinnaar?
Hoewel de ontvanger van de Nobelprijs voor de Vrede van 2009 verstek liet gaan bij de herdenkingsactiviteiten, profiteert het Duitse dagblad Frankfurter Allgemeine Zeitung alvast van de euforie in Berlijn om de Nobelprijswinnaar voor volgend jaar voor te dragen: Helmut Kohl. “Van de politici uit die tijd komt hem de grootste eer toe omdat hij ervoor heeft gezorgd dat de ineenstorting van een dictatuur en het failliet van een ideologie werden omgebogen in een proces met een specifiek doel, namelijk de vreedzame en vrije hereniging van Duitsland en een heel continent – dat het wonder van Berlijn werd opgevolgd door een Europees wonder.”
9 november is ook: Kristallnacht, Weimar-republiek en staatsgreep Hitler
Net als Barack Obama “zullen vele Duitsers vanavond thuis blijven, sommigen omdat zij vinden dat de nacht van 9 november 1989 een privéaangelegenheid is , anderen omdat deze datum vóór de val van de Muur voor hen in het teken van rouw en berouw stond. Op 9 november 1938 vond namelijk de Kristallnacht plaats, een door de nazi’s georganiseerde pogrom, waarbij 1400 synagogen en gebedsplaatsen in brand werden gestoken en honderden joden werden vermoord. Deze “dag van het Duitse lot,” zoals The Times het noemt, valt ook nog eens samen met de oprichting van de Republiek van Weimar (1918) en de mislukte staatsgreep van Hitler (1923), schrijft het Tsjechische dagblad Hospodářské Noviny. Daarom was er volgens deze krant “in de euforische stemming na de val van de Muur sprake van dat 9 november als nationale feestdag zou worden uitgeroepen. Maar uiteindelijk werd de formele datum van de hereniging, 3 oktober 1990, uitgekozen als ‘Dag van de Duitse eenheid’.”
