Terug naar het verleden. Een screenshot uit de film Good Bye Lenin.

Communistische straatnamen nog steeds heet hangijzer

Eenentwintig jaar na de Duitse eenwording verwijzen zijn nog steeds veel namen van straten en pleinen van de voormalige DDR naar kopstukken uit het communistische tijdperk. Dit is moeilijk te begrijpen voor een aantal ex-dissidenten en een journalist van de Poolse krant Gazeta Wyborcza.

Gepubliceerd op 4 januari 2012 om 14:15
Terug naar het verleden. Een screenshot uit de film Good Bye Lenin.

Onze maatschappij is slechts gedeeltelijk ontdaan van communistische namen”, beweert Wolfgang Templin, voormalig dissident van de Duitse Democratische Republiek. Deze uitspraak gaat voorbij aan het simpele feit dat sinds het DDR-tijdperk in Duitse steden nog vele straten te vinden zijn die vernoemd zijn naar Rosa Luxemburg, de beroemde revolutionaire die tijdens de arbeidersopstand van 1919 in Berlijn werd gedood.

Het echte probleem ligt bij personages als Ernst Thälmann, leider van de Duitse communistische partij die in 1944 in concentratiekamp Buchenwald werd gefusilleerd, en Wilhelm Pieck, de eerste president van de DDR.

Met Rosa Luxemburg kan ik nog vrede hebben"

Met Rosa Luxemburg kan ik nog vrede hebben, want haar biografie bevat ook een aantal eervolle pagina’s. Maar Thälmann was een trouwe hoge functionaris van Stalin en Pieck heeft bijgedragen tot de stichting van de terreurstaat die de DDR was. Dat is net alsof er in Polen nog straten zouden bestaan die zijn vernoemd naar Wanda Wasilewska [Poolse schrijfster die later naar de Sovjet-Unie emigreerde en kolonel van het Rode Leger, red.] en Bolesław Bierut [de eerste president van het communistische Polen van na de oorlog]”, licht Templin toe.

Maar om hoeveel communistische straatnamen op het grondgebied van de voormalige DDR gaat het nu eigenlijk? Noch de autoriteiten van de deelstaten, noch de gemeenten houden statistieken bij.

Nieuwsbrief in het Nederlands

In 2006 hebben onderzoekers van het Stasi-Museum in Berlijn een poging gewaagd om het fenomeen in kaart te brengen. Zij kwamen tot de conclusie dat er nog vele duizenden straatnamen zijn die nooit zijn omgedoopt en nog steeds naar het communistische verleden verwijzen.

Zo komt de naam Thälmann voor in 613 namen van pleinen en straten en die van Pieck in negentig namen. Naast deze twee kopstukken zijn er nog tientallen minder belangrijke hoge functionarissen uit diezelfde tijd die in straatnamen opduiken. En natuurlijk mogen we Marx en Engels niet vergeten naar wie niet alleen tientallen straten zijn vernoemd, maar voor wie bovendien een monument is opgericht in het centrum van Berlijn.

Honderden straatnamen herinneren nog aan de ‘vriendschap’ en ‘vrede’ tussen de socialistische landen. Ongeveer negentig straatnamen verwijzen nog steeds naar de pioniers van het communisme en zo’n vijftig naar de Duits-Russische vriendschapsband die toch al 21 jaar geleden is verdwenen…

Straten vernoemd naar Grotwohl en Ulbricht bestaan nog steeds

Maar wat nog erger is, is dat meerdere straten vernoemd zijn naar Otto Grotewohl en Walter Ulbricht – leiders van de DDR die met name verantwoordelijk waren voor de bloedige onderdrukking van de arbeidersopstand in Oost-Berlijn in 1953 – en dat deze sinds de eenwording van Duitsland nooit een andere naam hebben gekregen.

Voor Hubertus Knabe, directeur van het Stasi-Museum, is het een grof schandaal dat er in de hele ex-DDR nagenoeg geen straten te vinden zijn die zijn vernoemd naar de dissidenten die het verzet tegen het regime met hun leven moesten bekopen.

Zoiets zou in Polen ondenkbaar zijn. Al jaren loopt het Instituut voor Nationale Geschiedenis (IPN) alle stadsplattegronden na op zoek naar straatnamen die niet meer door de beugel kunnen en vraagt langs officiële weg een straatnaamwijziging aan.

Daarbij leggen ze soms buitensporig veel ijver aan de dag, zoals twee jaar geleden toen ze probeerden om de naam van de dichter Bruno Jasieński [communistische activist die naar Rusland emigreerde waar hij in de jaren dertig het slachtoffer werd van zuiveringen, red.] uit zijn geboortestad Klimontów te weren.

De moeilijkste kwestie betreft de persoon van Thälmann

In de DDR bestonden maar heel weinig straatnamen van niet-communistische personen”, vertelt Markus Meckel, Oost-Duitse dissident en de laatste minister van Buitenlandse Zaken van de DDR.

Kort na de Duitse eenwording hebben we ze massaal vervangen. Maar het enthousiasme temperde al snel. Sommige mensen vonden dat het aan de geschiedenis was om voormalige communisten te veroordelen. We waren op het punt aangekomen waarop voor iedere straatnaamwijziging een ware strijd binnen de gemeenteraad werd gevoerd.

De weerstand is met name afkomstig van lokale militanten van Die Linke, een postcommunistische partij en opvolger van de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED) [de regerende partij van de DDR, red.].

Die Linke is de vierde grootste partij in de Bondsdag en maakt deel uit van de regeringscoalitie in de deelstaat Brandenburg die aan Polen grenst. Haar leiders, van wie sommigen het op hun geweten hebben dat zij met diensten van de Stasi hebben samengewerkt, verdedigen de verworvenheden van het socialistische Duitsland te vuur en te zwaard.

De moeilijkste kwestie betreft de persoon van Thälmann, die in 1944 in opdracht van Hitler door de Gestapo werd vermoord nadat hij elf jaar had doorgebracht in nazigevangenissen, waardoor hij de status van slachtoffer van het nazisme heeft gekregen. “Maar een slachtoffer hoeft niet altijd opgehemeld te worden”, vindt Meckel.

“Duitsland wil niet in het reine komen met zijn verleden”

Maar de plaatselijke autoriteiten en vastgoedbeheerders gaan het onderwerp uit de weg. Toen in de Duitse pers onlangs de kwestie van het eerbetoon aan voormalige communisten werd aangeroerd, verklaarde de bestuurder van de grootste woningbouwvereniging in Brandenburg dat de zaak afgesloten was.

Er is niets afgesloten. Het feit dat onze straten dergelijke namen dragen, toont aan dat Duitsland niet in het reine wil komen met zijn verleden”, aldus professor Klaus Schroeder, historicus aan de Vrije Universiteit van Berlijn en gespecialiseerd in de geschiedenis van de DDR.

En wat nog erger is: “Mensen vergeten de geschiedenis. Ze hebben geen flauw benul. Ze weten bijvoorbeeld niet eens dat het Plein van de Eenheid bij hen om de hoek is vernoemd naar de beroemde gedwongen eenwording tussen de communistische partij KPD en de sociaaldemocratische partij SPD die daags na de Tweede Wereldoorlog onder dwang van de communisten tot stand kwam. Maar de mensen denken dat het verwijst naar de eenwording van Duitsland”, aldus Wolfgang Templin.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp