Kies een taal
Een debat over de nationale identiteit, een wens van de Franse president Sarkozy, brengt Frankrijk in rep en roer en doet vele vragen rijzen. Getuigt dit van een bekrompen visie op immigratie? Moet het een uitspraak doen over kwesties die verbonden zijn met de islam? Kunnen we voorkomen dat het als politiek instrument wordt gebruikt?
In een opiniestuk dat op 8 december in de Franse krant Le Monde verscheen, wilde de Franse president de betekenis van de discussie graag uit de doeken doen. "De nationale identiteit is tegengif voor stammenstrijd en communautarisering", zo schrijft hij. "Daarom wil ik een groot debat over de nationale identiteit. Deze stille dreiging wordt door zoveel burgers in onze oude Europese landen, al dan niet terecht, gevoeld en drukt zwaar op hun identiteit. Wij moeten daar met zijn allen over praten, om dat gevoel zien terug te dringen, anders zou het wel eens de voedingsbodem kunnen worden voor een afschuwelijk gevoel van verbittering".
"Frankrijk is altijd al een immigratieland geweest"
Dit debat over de nationale identiteit wordt een paar maanden voor de regionale verkiezingen georganiseerd en veel waarnemers zijn dan ook van mening dat dit een manier is om de kiezers van extreem rechts te winnen. In het Franse dagblad Libération hekelen moslims het feit dat ze over één kam worden geschoren en dat moslims in Frankrijk worden gestigmatiseerd. In Le Monde oordeelt de sociologe Claudine Attias-Donfut dat "het voeren van een dergelijk debat betekent dat we ons in een identiteitscrisis zouden bevinden en dat is volgens mij niet het geval. […] Door te veel de nadruk te leggen op de moeilijkheden van immigranten, of dat nu gebeurt om ze te beschuldigen of tot slachtoffer te maken, verbloemen we uiteindelijk de werkelijkheid, namelijk dat de grote meerderheid van hen is geïntegreerd".
Maar "moet je dan tegen beter weten in weigeren te erkennen dat de kwestie van immigratie in elk debat over de identiteit opduikt"? vraagt politicoloog Alain Duhamel zich in dezelfde krant af. "Hoe zou je dat dan moeten doen? Immigratie heeft immers altijd al deel uitgemaakt van de geschiedenis van de Franse identiteit. Welk deel van de werkelijkheid moet je ontkennen om te kunnen nadenken over de nieuwe Franse identiteit zonder daarbij de bestendigheid en het specifieke karakter van immigratie te betrekken? Frankrijk is in traditioneel en praktisch opzicht altijd al een immigratieland geweest en daarmee onderscheidt het zich enorm van de meeste buurlanden, ongeacht of dat Italië, Spanje, Portugal, België, Duitsland of Groot-Brittannië is, enzovoorts."
"Wanverhouding tussen demografisch gewicht moslims en bezorgheid"
Het probleem is dat de "islam in een aantal opzichten een seismograaf is geworden bij Europese vraagstukken over identiteit", benadrukt Jean-Paul Willaime in Le Monde. De directeur van het Europese instituut voor religieuze studies (Institut européen en sciences des religions, IESR) roept in herinnering dat de Europese islam als fenomeen in de minderheid blijft en onderstreept "de enorme wanverhouding tussen het demografisch gewicht dat de moslimgemeenschap in Europa heeft en de aandacht en bezorgdheid die zij oproept". Dat komt omdat "de Europese samenlevingen, ondanks het feit dat ze volstrekt seculier zijn, zich nog niet helemaal hebben weten los te maken van de gedachte dat bepaalde religies aanspraak kunnen maken op bepaalde grondgebieden en dat de nationale denkbeelden in religieus opzicht nog niet helemaal neutraal zijn, net zo min overigens als de Europese denkbeelden".
Achter de identiteitscrisis, die in een aantal Westerse landen kan worden waargenomen, gaat echter een veel diepere crisis schuil, de "identiteitscrisis van Europa", stelt het Roemeense dagblad Adevărul. Volgens deze krant getuigen "de invoering van geschiedenisexamens voor immigranten" in Groot-Brittannië, het idee van een "burgerschap waaraan eisen worden gesteld", dat wil zeggen een puntensysteem, in Italië, of het referendum over de minaretten in Zwitserland van dit fenomeen, dat wordt verklaard door de "ontdekking van parallelle samenlevingen" waarin immigranten leven.
"Samenlevingen kunnen niet functioneren zonder stevig sociaal weefsel"
Maar zelfs als "deze definitie op zichzelf al een proces van uitsluiting is", dan nog is de identiteit "een element waar je geen afstand van kunt doen", meent de politicoloog Giovanni Sartori in de Spaanse krant El País. "Het zou een ernstige fout zijn om de identiteit opzij te schuiven, aangezien samenlevingen niet kunnen functioneren zonder een helder en stevig sociaal weefsel. Zonder identiteit zouden burgers en individuen los zwevende elementen worden".
Sartori vervolgt : "Jammer genoeg pakken Westerse democratieën de problemen pas echt aan als die al tot uitbarsting zijn gekomen". Wat de integratie van geïsoleerde gemeenschappen binnen onze samenlevingen betreft, "is er geen ander alternatief dan nadenken over de ethische en politieke normen en waarden waarop we deze integratie willen baseren", concludeert hij.
