Kies een taal
Het oogt niet bepaald als een plek van armoede, dit luxueuze winkelcentrum Centro aan de rand van Oberhausen, maar toch krijgt het Oosten, de voormalige DDR al het geld, terwijl het Westen verpaupert, zegt Gabriele Daum, een keurige bezoekster met parelketting. Volgens haar probeert het Oberhausener Centro de ellende te maskeren. Maar Oberhausen heeft vijf van de zeven zwembaden gesloten, het muziektheater is weg, de boekenbus is weg, banen verdwijnen, jongeren trekken weg. "En dat gebeurt overal in het Westen."
Ineens is het thema weer volop aanwezig: de scheiding tussen Oost- en West-Duitsland. Maar dan 180 graden gedraaid. Vraag het hier in Oberhausen, en er is 22 jaar na de val van de Muur een onverwachte boodschap te horen: het Ruhrgebied, ooit het hart van het West-Duitse Wirtschaftswunder, is het nieuwe oosten geworden, arm en hulpbehoevend.
De woede is losgekomen met een beetje hulp van de politiek, midden in de verkiezingstijd van de deelstaat Noordrijn-Westfalen. Vier SPD-burgemeesters uit het Ruhrgebied hebben gepleit voor het afschaffen van het 'Solidarpakt II', twintig jaar geleden bedacht door de regering zodat de West-Duitsers een bijdrage zouden leveren om hun oostelijke broeders na de val van de Muur vooruit te helpen. Het pact is verlengd tot 2019.
Straten vol gaten en dichtgetimmerde huizen
De burgemeesters blijken er een open zenuw mee te hebben geraakt. Zelfs Joachim Gauck, de nieuwe Duitse bondspresident en eerste 'ossi' in het hoogste ambt, heeft begrip voor de westelijke woede. Het Ruhrgebied kent nog steeds rijke oorden, maar in steden als Duisburg en Dortmund zijn er plekken die er ook volgens Gauck uitzien "als de DDR na de val van de Muur". Straten zitten vol gaten, huizen zijn dichtgetimmerd.
Oberhausen is de stad met de meeste schulden van Duitsland, en wordt het 'Griekenland van Duitsland' genoemd. Bijna 2 miljard euro schuld heeft de stad, op een bevolking van 211 duizend is dat 8.000 euro per hoofd. De stad heeft een strenge bezuinigingskoers opgelegd gekregen. De werkloosheid ligt hier met 12 procent op het Oost-Duits gemiddelde.
Gabriele Daum en haar vriendin weten hoe dat gekomen is. Het Ruhrgebied heeft het nog steeds moeilijk met de sluiting van de vele kolen- en staalmijnen, een ontwikkeling die al sinds de jaren tachtig gaande is. Het heeft de slag naar een nieuwe, moderne economie niet kunnen maken.
270 miljoen bijgedragen aan het Oosten
De oude mijnwerkersstad probeert het met dure projecten. Buiten het centrum wordt ijverig gebouwd: het Centro, een industriegebouw dat is omgebouwd tot luxe winkelcentrum; een goudkleurige speelhal; het Sea Life Center, waar octopus Paul tijdens het WK 2010 zijn legendarische voorspellingen deed.
In het stadscentrum is de harde realiteit te zien. Het kent veel oude afgebladderde arbeiderswijken. De leegstand is groot; rijen winkels sluiten en duizend banen bij openbare voorzieningen zijn opgeheven.
Dat dit ook door verkeerd eigen beleid is ontstaan, maakt de Oberhausers even niet uit. 270 miljoen heeft de stad bijgedragen aan het Oosten, ze moet zelfs schulden maken om dat te kunnen betalen.
Oberhauser Christian Barth (26) is één van de laatsten uit de lange Ruhr-traditie. Hij is mijnwerker in een zoutmijn, en denkt "25 tot 50 euro per maand" aan het Oosten te betalen. Dat wil hij niet meer. Want in het Oosten verspillen ze het aan luxeprojecten, weet hij, en "als het hier slecht gaat, helpen ze ons toch ook niet?" Hij voelt zich niet verbonden met het Oosten: "Wat heb ik te maken met wat mijn voorvaderen hebben gedaan?"
Dresden ziet er inmiddels mooier uit dan Duisburg
Alleen in een container in het centrum is "solidariteit met elkaar" te horen. Hier heeft de performancegroep Geheimagentur een idealistisch project opgezet dat aansluit bij de armoedeproblematiek van de stad. Ze delen 'Kohle für alle' (geld voor iedereen) uit: nieuw (gratis) geld waarmee burgers in veertig winkels iets kunnen kopen in ruil voor een 'solidair' idee. De kunstenaars noemen de westelijke woede op het Oosten een uitdrukking van "afgunst" - opgehitst door de verkiezingsstrijd.
Voor Hannelore (72), die zich net heeft ingeschreven voor de 'Kohle für alle', mag het solidariteitspact "niet meer naar windrichting" worden verdeeld. Want ze weet zeker: "De nood is nu hier. Bij ons zijn overal gaten in het wegdek, en daar hebben ze toch allemaal nieuwe straten?" In sommige Oost-Duitse steden is de infrastructuur met honderden miljarden 'westgeld' inderdaad opgeknapt. Dresden ziet er inmiddels mooier uit dan Duisburg. Jena heeft een werkloosheid van 7,3 procent, veel minder dan in het Ruhrgebied. Maar qua economische kracht ligt het Oosten nog ruim achter bij het Westen: 12 procent werkloosheid in het Oosten tegenover 7 procent algemeen.
