Kies een taal
Als ze het in Portugal over de “MoU” hebben, bedoelen ze niet hun beroemde landgenoot José Mourinho, de trainer van Real Madrid. In de 'MoU' ('Memorandum of Understanding on specific economic policy conditionality') zijn de voorwaarden tegen welke Portugal geld heeft gekregen van de zogenoemde trojka. Het economisch welzijn van dit land van 10,6 miljoen inwoners hangt hiervan af. Als de maand april is aangebroken, worden de Portugezen vaak plotseling bevangen door de neiging radicale veranderingen door te voeren. In april 1974 leidde de Anjerrevolutie tot democratie. En in april 2011 zag de socialistische regering van premier José Socrates zich, in het kielzog van Griekenland en Ierland, gedwongen om bij de Europese Unie aan te kloppen voor steun.
Een maand later had die hulp de vorm aangenomen van een reddingsoperatie ter waarde van 78 miljard euro – kapitaal dat tegen een rente van ongeveer vier procent in delen ter beschikking zou worden gesteld en vergezeld zou gaan van een hele reeks diepgaande en pijnlijke hervormingen. Het toezicht op de sanering van de staatsfinanciën van Portugal, die bedoeld is om ervoor te zorgen dat het land in september 2013 weer naar de kapitaalmarkten zal kunnen terugkeren, ligt in handen van de trojka, wier vertegenwoordigers van tijd tot tijd naar Lissabon afreizen om de boeken te controleren.
Stille wanhoop bij de ingehouden protesten
Een van die controles vindt deze week plaats. Het is de vierde keer binnen het jaar dat de Portugezen nu 'onder de trojka' leven. Deze controle op de naleving van de afspraken wordt in een tijdsbestek van twee weken uitgevoerd door een ploeg jonge technici met laptops, die alle cijfers, deadlines en documenten tegen het licht houden. Daarnaast zijn drie functionarissen belast met de contacten op politiek niveau: Abebe Selassie (IMF), Jürgen Kröger (Europese Commissie) en Rasmus Rüffer (ECB).
“In andere landen zouden ze op de luchthaven met protesten zijn verwelkomd, maar onze volksaard is niet zo; wij zijn geen Spanjaarden”, zegt socioloog Jorge de Sá, die jarenlang maandelijks de mening van het Portugese publiek heeft gepeild.
Nicolau Santos, een economisch journalist en de onderdirecteur van het prestigieuze weekblad Expresso, spreekt van een “stille wanhoop” bij de ingehouden protesten in Portugal, in een jaar waarin het land een reddingsoperatie, verkiezingen, een regeringswisseling en een gedwongen beleid van pijnlijke aanpassingen heeft meegemaakt. João Cantiga Esteves, een van de best geïnformeerde economen over de Portugese crisis, betoogt dat er een stilzwijgende sociale consensus bestaat dat de trojka “een noodzakelijk kwaad en een kans” is om alle hervormingen door te zetten die opeenvolgende regeringen hebben laten liggen.
Deze conformiteit betekent niet dat Portugal het afgelopen jaar geen overvloedige redenen heeft gehad om de allerdroevigste fado te zingen. Het dagelijks leven is rechtstreeks getroffen door de ‘austeridade’ [de bezuinigingen, red.] en de bezuinigingen die de trojka heeft opgelegd om het begrotingstekort omlaag te brengen, dat in 2010 boven de 9 procent van het Portugese bbp was uitgekomen en dit jaar zou moeten dalen naar 4,5 procent. “We zijn [wat betreft de bezuinigingen, red.] van de schaar op de zaag overgestapt”, zegt een benijdenswaardig taalvaardige jongedame op het Rossio-plein in Lissabon.
Portugal als voorbeeldig patiënt
Hoewel in Portugal de lonen al tot de laagste in Europa behoren – de ‘mileuristas’ [term die wordt gebruikt voor Spaanse jongeren tussen de 25 en 40 jaar die na een studie en verschillende stages slechts 1.000 euro per maand verdienen en daar niet van rond kunnen komen, red.] verdienen hier met enig geluk slechts ‘560 euristas’ – zijn de offers alleen maar groter geworden, sinds de regering vorig jaar besloot een belasting van 50 procent in te stellen voor de kerstbonus van alle Portugezen die meer dan 485 euro per maand verdienen, wat overeenkomt met het minimumloon. Vanaf dat moment waren de crisis en het aanpassingsbeleid niet langer louter theoretisch. De bezuinigingen hakten er ook op andere terreinen fors in: bij de gezondheidszorg, het onderwijs, het openbaar vervoer, et cetera. En daar kwam nog eens een flinke belastingverhoging bovenop, met een hoog btw-tarief van 23 procent.
Hoewel over de voorwaarden van de reddingsoperatie met de trojka werd onderhandeld door de vertrekkende socialistische regering, valt het nieuwe kabinet van premier Pedro Passos Coelho de taak toe om ze ten uitvoer te leggen. Dit is de jongste en kleinste Portugese regering sinds de Anjerrevolutie. Vier van de elf ministers zijn partijloos, waaronder de minister van Financiën, Vitor Gaspar, die dit voorjaar bevestigde dat ouderen en ambtenaren nog zeker tot 2018 zullen moeten wachten voor hun kerstbonus en hun vakantiegeld, dat momenteel ook wordt ingehouden, weer volledig beschikbaar zullen zijn.
Critici menen dat de regering door te trachten het tempo van de noodzakelijke aanpassingen op te voeren “nog trojkistischer is dan de trojka”. Tot nu toe was de enige eis van de trojka die de Portugese regering heeft afgewezen een bezuiniging op de ‘Tasa Única Social’, de uniforme sociale lasten die werkgevers voor iedere werknemer afdragen. Bovendien heeft het kabinet van Passos Coelho de hoogst mogelijke scores gehaald bij de periodieke controles op de tenuitvoerlegging van de MoU. De status van Portugal als voorbeeldig patiënt maakt echter onderdeel uit van het aanhoudende debat in Europa over de grenzen van de bezuinigingen.
Economie nog steeds in kritische toestand
Ondanks het feit dat het land alles heeft gedaan wat werd geëist, blijft de Portugese economie in een kritische toestad verkeren. Dit jaar zal het bbp naar verwachting met 3,1 tot 3,5 procent dalen, bij een werkloosheid die nu al meer dan 15 procent bedraagt en een jeugdwerkloosheid van ruim 36 procent. Aan het begin van de reddingsoperatie bedroeg de verhouding van de schuld ten opzichte van het bbp 107 procent. In het huidige groeitempo zal die echter in september 2013, als de steun ten einde komt, naar 118 procent zijn gestegen.
Professor Cantiga Esteves betoogt dat de problemen van Portugal weinig te maken hebben met de bankencrisis in Ierland of met de leugens die Griekenland heeft verteld over zijn begrotingstekorten. In het geval van Portugal draait het erom “dat onze economie de afgelopen tien jaar gemiddeld met 0,7 procent is gegroeid, en dat de publieke en particuliere consumptie grotendeels is gefinancierd met geleend geld, dat niet allemaal kan worden terugbetaald”.
Gezien de controverses over de modelpatiënt en de noodzaak van een tweede reddingsoperatie beweert socioloog Jorge de Sá met de karakteristieke ironie van zijn landgenoten: “Vertel me alsjeblieft eens wanneer het IMF ooit iets in een democratie heeft genezen.” Nicola Santos, onderdirecteur van Expresso, behoort tot degenen die denken dat een tweede operatie moeilijk te voorkomen zal zijn: “We hebben méér tijd, méér geld en betere voorwaarden nodig.”
Bezien vanuit Portugal
Een jaar na het reddingsplan is de trojka redelijk tevreden
De trojka van de EU, ECB en het IMF is akkoord gegaan met het verlenen van financiële steun van 4,1 miljard euro aan Portugal. Dit is de vijfde tranche van het reddingsplan van in totaal 78 miljard euro uit mei 2011.
Hoewel de trojka in het algemeen tevreden is over de doorgevoerde bezuinigingen, zijn er wel zorgen over het werkloosheidscijfer (15,9 procent van de beroepsbevolking zit zonder werk thuis), schrijft de Portugese krant Jornal de Negócios. Volgens de minister van Financiën Vitor Gaspor kan dit cijfer volgend jaar oplopen tot 16 procent, “een ongekend hoog cijfer in de recente Portugese geschiedenis”.
Het dagblad uit Lissabon uit kritiekop de trojka die de regering onder druk zet de arbeidsmarkt sneller te hervormen. Afgelopen maand werden de arbeidstijden en het ontslagrecht al versoepeld en een aantal feestdagen werden afgeschaft:
De trojka maakt, net zoals wijzelf, een fout in de voorspellingen van de werkloosheidscijfers, maar pakt het nu ook verkeerd aan. De meeste economen zijn het er over eens dat de Portugese arbeidswetten te star waren […] maar de rauwe werkelijkheid laat zien dat de wetten al flexibel genoeg zijn.
