Kies een taal
Nu is het bewezen: Herman Van Rompuy kan het verkeer in Washington niet doen stoppen. Meer zelfs: op de nucleaire top in de Amerikaanse hoofdstad op 12 en 13 april werd hij niet eens een kort onderonsje met Barack Obama waardig bevonden, enkel een handdruk.
Het is voor Europeanen een nieuwe aanleiding om zich te wentelen in zelfbeklag. Eerst weigerde Obama naar de Europees-Amerikaanse Top in Madrid te komen, in mei. Vorige week inviteerde hij geen enkele EU-vertegenwoordiger voor de ondertekening van het Start-verdrag over de afbouw van het kernwapenarsenaal. En nu weer deze belediging.
Deze top was geen sociale bijeenkomst
Maar ze zouden het ook anders kunnen bekijken. De Amerikaanse president nodigde voor zijn nucleaire top 46 vertegenwoordigers uit van landen, de leiders van de Verenigde Naties en van het Atoomagentschap, en Herman Van Rompuy. Van Rompuy was de enige die een regionaal blok van landen vertegenwoordigde, wat meteen een erkenning is van het unieke karakter van de EU. Nergens ter wereld is een groep staten zo ver en zo succesvol geïntegreerd. Ook dat mag wel eens gezegd worden.
Het was een opkikker geweest voor de eurofielen als Obama de EU had gehonoreerd met een kort protocollair onderhoud met haar nieuwe 'president'. Zeker. Maar de top was geen sociale bijeenkomst. Obama wilde zaken doen. Hij wilde veel bereiken in zeer korte tijd. Er zat dan ook een duidelijke logica in de keuze van de bilaterale ontmoetingen. Kazachstan, Zuid-Afrika en Oekraïne werden beloond omdat ze hun kernarsenalen hebben opgegeven. Andere landen, zoals Turkije, Jordanië, India en Pakistan, zijn betrokken bij conflicten waarin ook de VS verwikkeld zijn of waarin ze bemiddelen. Met Hu Jintao heeft Obama grote meningsverschillen over sancties tegen Iran en de onderwaardering van de Chinese munt. Met de EU werken de VS goed en nauw samen en zijn er niet meteen grote spanningen.
Het steekt dat Obama wél Merkel heeft ontvangen en niet de Europese 'president'
Maar wat natuurlijk vooral steekt, is dat Obama wel Angela Merkel heeft ontvangen en niet de Europese 'president'. Met de Duitse kanselier, die gisteravond doorreisde naar Californië, was er meer dan genoeg gespreksstof: Iran, het Midden-Oosten, Afghanistan en de verwijdering van de tactische kernwapens uit Duitsland - zoals premier Yves Leterme van het kleine België besprak met de nationale veiligheidsadviseur. Van Rompuy kan slechts spreken namens de EU als hij van de Europese Raad een mandaat krijgt. Het komt er dus voor Van Rompuy op aan om de 27 regeringsleiders over zo veel mogelijk onderwerpen tot een consensus te bewegen. Dat vergt tijd en hij is nog maar honderd dagen bezig.
Het Verdrag van Lissabon is pas sinds 1 december van kracht en de nieuwe instellingen moeten hun draai nog vinden. Het verdrag is bovendien geen toonbeeld van helderheid. Zelfs binnen de EU is het nog zoeken en tasten en zijn de bevoegdheidsafbakeningen en de rol van de nieuwe spelers allerminst duidelijk. De interpretaties van het verdrag durven wel eens uiteen te lopen. Zeker voor de materie die op deze top werd besproken, liggen de zaken juridisch onduidelijk. De ene diplomaat vindt dat Van Rompuy wel degelijk een mandaat heeft en verwijzen naar het Euratom-verdrag en het Europees beleid inzake beveiliging van nucleair materiaal. Een andere wijst erop dat er geen gemeenschappelijk standpunt is bepaald.
Amerikaanse regering raakt nog niet goed wijs uit de EU-instellingen
"Het verbaast dan ook niet dat de Amerikanen de kat wat uit de boom kijken", zegt de Gentse hoogleraar Hendrik Vos. Europese diplomaten in Washington stellen inderdaad vast dat de Amerikaanse regering nog niet goed wijs raakt uit de nieuwe institutionele constructie van de EU. Joao Vale de Almeida, de kersverse ambassadeur van de Unie in Washington, weet dus wat hem te doen staat. "Toch is het jammer", vindt Vos, "dat Van Rompuy geen gesprek heeft gehad met Obama. Juridisch heeft hij inderdaad geen mandaat meegekregen. Maar als voorzitter van de Europese Raad vertegenwoordigt hij volgens het verdrag de Unie in het buitenland. Hij legt voldoende politiek gewicht in de schaal om namens de Unie te spreken, ook zonder mandaat." Van Rompuy heeft op het diner maandagavond trouwens namens de EU een korte verklaring afgelegd, waarin hij de inspanningen van Obama voor nucleaire veiligheid steun toezegde.
Als Van Rompuy aan het einde van zijn mandaat nog steeds enkel een handdruk krijgt van de Amerikaanse president, en geen onderhoud, dan heeft hij gefaald. En bovendien moet Europa zich dan zorgen maken over het belang dat de VS aan goede relaties hechten.
De top in Washington
De dreiging van kernwapens neemt toe, volgens Obama
47 lidstaten hebben een overeenkomst ondertekend om te voorkomen dat terroristen kernmateriaal in handen krijgen, zo valt onder andere te lezen in The Independent. De Washington Nuclear Summit die op 12 en 13 april plaats vond, was de grootste bijeenkomst van wereldleiders in de Verenigde Staten sinds 60 jaar. Ze hebben beloofd “binnen vier jaar” de “kwetsbare voorraden te vernietigen die in meer dan veertig landen opgeslagen liggen, gedeeltelijk een erfenis van de Koude Oorlog”. “Met de hoeveelheid opgeslagen materiaal dat theoretisch gestolen zou kunnen worden, zouden 100.000 à 200.000 atoombommen kunnen worden gemaakt”, schrijft het dagblad.
Volgens veiligheidsadviseurs in Washington stelt Al-Qaida zich ten doel gevaarlijk kernmateriaal te bemachtigen; Barack Obama waarschuwde dan ook dat “het risico op een confrontatie met kernwapens tussen staten is afgenomen, maar dat het risico op een aanslag met kernmateriaal is toegenomen”. Sinds 1993 heeft men weet van vijftien gevallen waarbij men trachtte splijtstoffen te smokkelen en te verkopen. Op 12 april werd bekend gemaakt dat Georgië een illegale verkoop had verijdeld van hoog verrijkt uranium waarmee wapens hadden kunnen worden vervaardigd.
