Kies een taal
**Het gebeurt niet vaak dat de Duitse Bondskanselier Angela Merkel haar ergernis laat blijken. Een van de sterke punten van de kanselier is dat ze haar emoties de baas is. Het verbaasde haar partijgenoten daarom des te meer toen het Duitse Federale Grondwettelijke Hof tijdens een partijbijeenkomst van haar centrumrechtse Christen Democratische Unie (CDU) twee weken geleden, ter sprake werd gebracht.
De rechters hadden Merkel toen net berispt omdat zij bij haar reddingspogingen voor de euro voorbij was gegaan aan de rechten van het parlement. Dat was dit jaar al de tweede uitspraak van deze strekking. En deze keer had de kanselier er genoeg van.
Hoe, vroeg Merkel, zou ze redelijkerwijs politiek kunnen bedrijven als ze haar onderhandelingstactieken voorafgaand aan iedere ontmoeting met politieke leiders moest onthullen? “Dit overschrijdt mijn grenzen”, klaagde ze. Het werd de aanwezigen al snel duidelijk dat de kanselier de rechters ziet als onrealistische rechtenprofessoren die geen enkel idee hebben van de beslommeringen die de dagelijkse politiek met zich meebrengt.**
Verbond met populisten en eurosceptici
*De relatie tussen Berlijn en het Hof in Karlsruhe is nooit gemakkelijk geweest. Het federale constitutionele hof werd in 1951 opgericht om er zeker van te zijn dat de staatsinstellingen zouden stroken met de grondwet van de nieuwgevormde Bondsrepubliek Duitsland. Sindsdien beschouwden politici het Hof vaak als een spelbreker die wetten met een pennenstreek ongeldig kon verklaren. Legendarisch is de aan de voormalige SPD-fractievoorzitter Herbert Wehner toegeschreven zin: “We zullen die klootzakken in Karlsruhe niet toestaan ons beleid om zeep te helpen.*” Daarnaast ligt het in de aard der dingen dat het tussen rechtspraak en politiek af en toe botst. Het hof moet er voor zorgen dat de regering de richtlijnen van de Duitse grondwet toepast. Politici, van de andere kant, kunnen het niet waarderen dat het hof hen afschildert als schurken die voor hun achterkamertjespolitiek een heel eigen interpretatie aan de grondwet geven. Het helpt daarbij ook niet dat rechters regelmatig een populariteit genieten waarvan politici alleen maar kunnen dromen.
Sinds het uitbarsten van de eurocrisis echter, staat er meer op het spel dan de gebruikelijke ijdelheden. De vonnissen uit Karlsruhe laten zich lezen als aanklachten tegen een kanselier die bij haar onvermoeibare reddingspogingen de democratische spelregels met voeten treedt.
Het is natuurlijk het werk van de rechters om de uitvoerende macht indien nodig op de vingers te tikken. In Berlijn gaan echter steeds meer stemmen op dat het Hof een verbond lijkt te hebben gesloten met populisten en eurosceptici die zich fundamenteel verzetten tegen het Europese integratieproject.**
Rechters hebben historische verantwoordelijkheid
*Deze machtsstrijd valt uitgerekend in de tijd waarin er op de schouders van de rechters een historische verantwoordelijkheid rust. Als zij stoppen met het redden van de euro, sleuren ze misschien niet alleen Duitsland en Europa in een diepe recessie, maar zouden ze ook wel eens de doodsklap voor de eenheid op het continent kunnen uitdelen. Merkels beroemde uitspraak “als de euro faalt, faalt Europa*”, was dan ook als een waarschuwing voor het Hof in Karlsruhe bedoeld.
Deze week gaat de machtsstrijd een nieuwe ronde in. Op dinsdag zal het Hof uitspraak doen over voorstellen voor een tijdelijke blokkade van het permanente noodfonds voor de euro, het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), en het begrotingspact, waarmee de eurolanden tot meer begrotingsdiscipline gedwongen moeten worden.
In 2009 kwam het Hof tot een vonnis over het Verdrag van Lissabon dat bij veel politici als een steen op de maag lag. Velen interpreteerden die beslissing alsof de grenzen van de Duitse grondwet al verregaand werden opgerekt, en dat verdere Europese integratie alleen mogelijk was als de Duitsers een nieuwe grondwet zouden aannemen.**
Hof kan machtsoverdracht aan Brussel blokkeren
**Merkels mensen anticiperen al op de mogelijkheid dat het hof in Karlsruhe een verdere machtsoverdracht aan Brussel blokkeert. Een optie zou zijn om een constitutionele vergadering bijeen te roepen, die vervolgens een volledig nieuwe wettelijke basis voor het land zou vaststellen. Dat is in theorie een leuk idee. In de praktijk zou het echter betekenen dat het alle energie van de politiek zou opslokken, uitgerekend in een tijd waarin de gemeenschapsmunt wankelt. Het is dan ook geen verrassing dat de belangrijkste coalitiepartners dit scenario van de hand wijzen.
Een andere mogelijkheid is de Duitse grondwet aan te passen door er een nieuw artikel over Europa in op te nemen. Dat zou de deur openen naar een integratieproces waarbij Europa uiteindelijk een federale staat wordt.
Minister van Financiën Wolfgang Schäuble zei onlangs dat een referendum over de grondwet “sneller zou kunnen plaatsvinden dan ik een paar maanden geleden had kunnen denken.” Op het eerste gezicht klinken Schläubles woorden als een knieval voor de wil van het Grondwettelijke Hof, maar binnen de regering lijkt men daar anders tegenaan te kijken. Volgens regeringsbronnen uitte Schäuble een subtiele bedreiging aan het adres van het Hof. Als er een nieuwe grondwet moet komen die opgaat in een Europese federale staat, zou dat ook tot machtsverlies van het Grondwettelijke Hof leiden. Karlsruhe mag er daarom wel voor oppassen Merkels Europabeleid in de weg te staan.**
Rechters werden gekozen in achterkamertjes
*De pro-Europeanen steunen Schäuble in zijn strijd met het Grondwettelijke Hof. Een aantal van hun vonnissen “getuigen van grote onwetendheid*”, zegt voorzitter van het Europese Parlement Martin Schulz. De parlementsleden zouden waarschijnlijk minder lichtgeraakt zijn als de rechters van het Hof zich zouden houden aan dezelfde maatstaven als die ze voor anderen opstellen. Want als het om hun eigen verkiezing gaat, nemen ze het niet zo nauw met de normen voor transparantie: in de afgelopen zestig jaar werden de rechters van het Constitutionele Hof in achterkamertjes gekozen.
Afgelopen donderdag besloot Karlsruhe of de selectie van rechters voor het Grondwettelijke Hof wel voldoet aan de grondwet. Het vonnis luidde dat besluiten die niet publiekelijk genomen worden, volledig acceptabel zijn.**
