Kies een taal
Wereldwijd zitten veel landen in de schulden. Als hun leiders willen weten wat bezuinigen inhoudt, moeten ze eens deze Baltische staat van 3,3 miljoen inwoners bezoeken. Geconfronteerd met oplopende tekorten die het land in een faillissement dreigden te storten, heeft Litouwen de overheidsuitgaven met 30% teruggebracht; de lonen in de publieke sector werden met 20 tot 30% verlaagd en de pensioenen met maar liefst 11%. Zelfs de minister-president, Andrius Kubilius, ging er in salaris 45% op achteruit.
En daar liet de regering het niet bij. Zij verhoogde de belasting op diverse goederen, zoals farmaceutische producten en alcohol. De vennootschapsbelasting steeg van 15% tot 20%, de BTW van 18% tot 21%. Het netto-effect op de financiën van het land was een besparing die gelijkstond aan 9% van het bruto binnenlands product (bbp). Sinds het begin van de kredietcrisis heeft binnen de kring van ontwikkelde landen alleen Letland grotere wijzigingen doorgevoerd in zijn belastingstelsel.
Geen stakingen en demonstraties zoals in Spanje of Griekenland
De bezuinigingen hebben echter hun eigen prijs, in sociaal en persoonlijk opzicht. Gepensioneerden zagen hun inkomsten teruglopen en deden massaal een beroep op gaarkeukens. De werkloosheid nam met sprongen toe, van minder dan 10% tot een recordhoogte van 14%, en de reeds wankele economie kromp het afgelopen jaar ook nog eens met 15%. Opmerkelijk genoeg gingen de vakbonden en oppositiepartijen in Litouwen morrend akkoord met de meeste bezuinigingsmaatregelen. In Griekenland, Spanje en Groot-Brittannië zijn demonstraties en stakingen overal aan de orde van de dag. In Litouwen is dat echter niet het geval.
In binnen- en buitenland wordt het beleid van premier Kubilius overigens wel door velen bekritiseerd. Bezuinigen door de overheid tijdens een recessie druist in tegen de Keynesiaanse aanpak waarbij de publieke uitgaven juist worden opgeschroefd om een neergaande spiraal te voorkomen. De meeste landen hebben voor deze laatste optie gekozen. Maar Kubilius en zijn team zeggen dat de regering met een begrotingstekort van 9% van het bbp, een munt die gekoppeld is aan de euro en internationale obligatiemarkten die niet bereid waren Litouwen geld te lenen, geen andere keus had dan de wereld te laten zien dat zij haar eigen interne devaluatie kon bewerkstelligen door in de overheidsuitgaven te snijden, het concurrentievermogen te herstellen en het vertrouwen van de obligatiemarkten terug te winnen. Verder wilde de regering de regels eerbiedigen voor toetreding tot de Europese muntunie, waarbij Litouwen zich in 2014 hoopt aan te sluiten.
Buiten Ierland heeft geen enkel Europees land zonder steun van het Internationale Monetaire Fonds zulke drastische bezuinigingen doorgevoerd. Ierland heeft de in de geschiedenis van het land soberste begroting ooit aangenomen en de korting op de ambtenarensalarissen behoorde tot een van de belangrijkste hervormingsmaatregelen. Nu de Europese landen bekijken wat de maatschappelijke en politieke kosten van bezuinigingen in de publieke sector zijn, biedt Litouwen hun een goed beeld van wat hen te wachten staat.
Het aantal zelfmoorden was al hoog en is nu nog hoger
Eerder dit decennium zat Litouwen net als Letland en Estland economisch in de lift dankzij het bankwezen en de vastgoedsector. De bouw werd de belangrijkste bedrijfstak en door de lage rente schoot de huizenverkoop omhoog. Veel Litouwers namen een lage hypotheek in vreemde valuta's. Met de crisis kelderden de huizenprijzen, kwam de bouw tot stilstand en verloren duizenden mensen vrij plotseling hun baan, waardoor ze hun schulden niet konden aflossen. Monika Midveryte, een universiteitsstudente, en haar moeder onderhouden nu hun gezin, nadat haar vader zijn werk in de bouw kwijtraakte. Tegenwoordig zit hij thuis voor de televisie zijn zorgen weg te drinken, zegt ze. “Hij heeft geen hoop.”
Psychologisch heeft de hele situatie een enorme tol geëist. Het aantal zelfmoorden is toegenomen in een land waar het zelfmoordcijfer van 35 op 100.000 inwoners reeds tot het hoogste ter wereld behoort, aldus plaatselijke deskundigen. Algirdas Malakauskis, priester van de St. Franciscus en Bernarduskerk, heeft uit de eerste hand ervaren wat voor ellende de recessie heeft teweeggebracht. Hij moest een groeiend aantal begrafenissen leiden van mensen die zichzelf van het leven hadden beroofd. Parochianen komen nu bij hem, op zoek naar werk, en zijn bejaarde ouders, die minder pensioen krijgen, zijn boos. Net als verrassend veel andere mensen heeft hij zich echter niet tegen de regering gekeerd. “Je kunt zien dat ze hun uiterste best doen om de zaak op de rails te houden”, zegt hij.
"Men emigreert niet meer uit hoop, maar uit wanhoop"
“De interne devaluatie heeft wellicht op korte termijn voor stabilisering gezorgd, maar tegen welke prijs?” vraagt Charles Woolfson, hoogleraar arbeidsstudies aan de Universiteit van Glasgow en deskundig op het gebied van de Baltische staten, zich af. Professor Woolfson wijst erop dat een versterkt gevoel van sociale vervreemding in Litouwen heeft geleid tot de grootste stijging van de emigratie sinds het land in 2004 tot de Europese Unie toetrad. “Toen was het een migratie van de hoop”, stelt hij. “Nu is het een migratie van de wanhoop.”
In 2007 bezorgden de talloze leningen Litouwen nog een van de hoogste groeicijfers van Europa. De excessen van deze manie worden nergens beter belichaamd dan in het sprankelende kantoorgebouw van Swedbank. Het is net vorig jaar gereedgekomen, heeft zestien verdiepingen en domineert het bescheiden silhouet van Vilnius. Swedbank is de grootste bank in Litouwen en heeft via een agressieve methode leningen verstrekt aan starters op de huizenmarkt. Velen hangen deze leningen nu als een molensteen om de nek. In de ontvangsthal van het hoofdkantoor van de bank lachen bankiers onder het genot van een glas bier uit een goed bevoorrade bar, met rockmuziek op de achtergrond. Een geweldig contrast met de gaarkeuken van de St. Petrus en Pauluskerk in Vilnius, waar dagelijks vijfhonderd mensen in de rij staan voor gratis soep en Litouwse pannenkoeken.
