Is het democratische bolwerk stevig genoeg?

Overal ter wereld raken de democratieën in de verdrukking en zelfs in Europa, haar bakermat, wordt zij bedreigd. Daarom zou de EU alle middelen moeten inzetten die er nodig zijn om een van Europa’s voornaamste waarden te beschermen, schrijft een Roemeense redacteur naar aanleiding van de politieke crisis die zijn land teistert.

Gepubliceerd op 29 augustus 2012 om 15:27

De situatie in Griekenland en de financiële crisis waren aanleiding voor een begrotingspact waarmee de financiën van de EU-landen in goede banen moeten worden geleid. Op dezelfde manier zou de democratische crisis in Roemenië aanleiding moeten zijn voor maatregelen die tot verdergaande politieke integratie kunnen leiden. Dat is ten minste het idee van Suzana Dobre, analist bij het Expert Forum, sinds het begin van deze politieke crisis een van de meest actieve Roemeense NGO’s.

Dobres gedachtegang berust op het gevaar van besmetting: het failliet van een lidstaat van de EU zou gevolgen hebben voor alle andere lidstaten. Een dergelijke situatie moet dus voorkomen worden. Maar wat gebeurt er wanneer de democratie in een lidstaat wankelt? Suzana Dobre geeft toe dat het besmettingsgevaar dan niet zo duidelijk is als bij een financiële crisis waadoor de politieke inspanning om besmetting te voorkomen dan wel eens minder groot kan zijn.

Democratie is niet onomkeerbaar

Maar het gevaar op besmetting bestaat wel degelijk. Als de regels in Roemenië grof geschonden worden en de EU niets kan doen, dan zou het zomaar kunnen zijn dat er morgen in bijvoorbeeld Slowakije een man opstaat die ervan overtuigd is dat zijn volk hem voor het leven als staatshoofd wil. En dat er overmorgen een Litouwse kolonel van God de opdracht krijgt de macht over te nemen. En hoe zou het de EU vergaan met een paar landen zoals Wit-Rusland aan tafel?

De waarheid is dat de EU vroeg of laat geconfronteerd zal worden met dit dilemma. Je zou kunnen zeggen dat dat in de logische lijn van de geschiedenis ligt. Het siert ons niet dat wij het zijn die dat dilemma hebben veroorzaakt, maar het viel te verwachten. Denk maar eens na. In 1990 begon wat Samuel Huntington ‘de derde democratiseringsgolf’ noemde. Een tiental jaren later had die golf zich weer teruggetrokken, een groot aantal gedemocratiseerde landen bleven achter.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Maar de golf bracht ook een trieste werkelijkheid aan het licht: democratie is niet onomkeerbaar, zelfs niet in deze moderne tijd. In Rusland ging de democratie ten onder. In feite mislukte de democratie in de hele voormalige Sovjet-Unie, met uitzondering van de Baltische staten en de Republiek Moldavië. In Afrika werkte het democratische experiment gedeeltelijk. In Latijns-Amerika dooft de vlam van de hoop langzaam uit. Van kolonel Hugo Chávez, die eerst een staatsgreep pleegde en vervolgens door het volk gekozen werd, vind je in die regio steeds meer socialistische klonen.

Een serre waar planten welig tieren

De achteruitgang van de democratisering is een feit. Zou de EU dan de enige uitzondering zijn? Zou ze een soort van serre zijn waar planten welig tieren, ongeacht wat er buiten gebeurt? Dat lijkt de vooronderstelling van het systeem te zijn: om de toetredingsonderhandelingen te mogen beginnen, moeten de lidstaten voldoen aan bepaalde politieke criteria (die van Kopenhagen) en dus democratisch zijn. Als ze tijdens de onderhandelingen aan de criteria voldoen, worden ze toegelaten. En daarna? Daarna gebeurt er helemaal niets meer.

De EU is toch een club van democratieën? Inderdaad, maar we zien overal ter wereld hoe democratieën in de verdrukking raken. En in de EU? Natuurlijk niet, nooit. Dat is wat we tot nu toe geloofden, en waarop de regels werden gebaseerd. Op die gedachte werd de EU ontworpen: een club van landen die boven dat soort problemen stonden.

In werkelijkheid kan een democratie altijd ten onder gaan. Roemenië is slechts het laatste voorbeeld, en gelijk ook het treurigste. Het Hongarije van Viktor Orbán zou ze kippenvel hebben gegeven, en het pad hebben geëffend. Maar je mag niet vergeten dat bijna alle landen die in 2004 tot de EU toetraden, daarna politieke crises hebben doorgemaakt. Bovendien zakten ze vrijwel allemaal een paar plaatsen in het klassement van politieke stabiliteit en persvrijheid. En dan laten we Italië nog buiten beschouwing, waar Silvio Berlusconi de media in zijn greep hield en voortdurend op voet van oorlog leefde met justitie (controle over pers en justitie: is het toeval of begint het verval van een democratie inderdaad daarmee?).

De EU heeft een probleem: democratie kan afnemen, zelfs in het hart. Is de politieke druk die zij momenteel op Roemenië uitoefent, voldoende, of moet die worden opgevoerd? U zult moeten toegeven dat het een interessant dilemma is. Het zou zelfs vermakelijk zijn om de ontwikkeling ervan te volgen, ware het niet dat we zelf de hoofdrolspelers zijn.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp