Kies een taal
“Privacy? Dat is iets van de twintigste eeuw.” Aan het woord is Mark Zuckerberg, oprichter van de sociaalnetwerksite Facebook dat al zijn gegevens aan bedrijven verkoopt die tuk zijn op mooi afgelijnde consumentenprofielen. Google is al niet veel beter: de browser houdt al uw surfgedrag bij en vuurt gerichte onlineadvertenties op u af. De overheid - was dat niet de instantie die eigenlijk uw privacy hoorde te waarborgen? – kijkt ook mee. Zo zou de Amerikaanse inlichtingendienst CIA uit Facebook - maar ook uit Twitter, Flickr, Amazon en tal van andere sites - gesystematiseerde inlichtingen inwinnen over politici, journalisten, academici, critici, opiniemakers, ngo's...
Terwijl Google van Europa voortdurend kritiek krijgt omdat het uw surfgedrag monitort, gaat de Europese Unie zelf nog een stap verder: zij heeft in 2006 de beruchte 'dataretentierichtijn' uitgevaardigd, waarmee ze telecombedrijven en internetproviders wil verplichten al uw bel- en surfgegevens gedurende minstens twee jaar bij te houden, en ze vrij te geven zodra overheidsdiensten daar om vragen. Enkele Europese lidstaten hebben die richtlijn al in een nationale wet gegoten en werden prompt teruggefloten door hun hoogste rechtsinstanties.
“Sinds de aanslagen van 11 september 2001 zijn in zowat de hele westerse wereld wetten gestemd die de privacy terugschroeven”, aldus Raf Jespers, van wie zopas het boek Big brother in Europa is verschenen. Zo zijn in België in 2003 wetten aangenomen waarmee de bevoegdheden van politie en justitie zijn uitgebreid.
We worden overal en altijd in de gaten gehouden
Volgens Europarlementslid Ivo Belet (CD&V) is de uitbreiding van de bevoegdheden “een goede zaak”: “Denk maar aan Fourniret. Die zat als moordenaar in de bestanden van de Franse politie, de Belgische overheid wist nergens van. Zulke dingen kunnen nu niet meer gebeuren.”
De voorbije vijftien jaar heeft de technologie een onwaarschijnlijke vlucht genomen. Vanuit een helikopter of een drone(een onbemand vliegtuigje) worden al slimme camera's op de mensenmassa gericht. “Bewakingscamera's zijn alomtegenwoordig”, zegt Jespers. “In Mechelen is de burgemeester erg trots op zijn peperdure cameranetwerk, terwijl in Groot-Brittannië, waar de steden al tien jaar vol camera's hangen, intussen duidelijk wordt dat die investering niets oplevert”. “In specifieke contexten kunnen bewakingscamera's wel nuttig zijn”, zegt Paul De Hert, criminoloog aan de VUB. “In parkeergarages, bijvoorbeeld, of op het openbaar vervoer in probleemwijken”.
Camerabewaking is volgens Raf Jespers maar een klein deel van het verhaal. “*Iedereen is tegenwoordig traceerbaar via zijn gsm, zijn gps, via RFID-chips (radiofrequentie-identificatie) in metroabonnementen…. En dan hebben we het nog niet over nieuwe ontwikkelingen in de biometrie.*” We worden dus overal en altijd in de gaten gehouden. Maar leidt dat totale gebrek aan privacy niet tot een nieuwe vorm van privacy? Want als iedereen constant wordt gecontroleerd, dan wordt eigenlijk niemand gecontroleerd. “Dat klopt gedeeltelijk”, zegt Jespers. “er zijn inderdaad te veel gegevens om alles ook te gaan doorploegen. Maar vergeet niet dat er ook software bestaat die alle digitale gegevens in een recordtempo kan screenen volgens bepaalde criteria. Denk maar aan het SWIFT-schandaal.”
Jongere generaties, die zijn opgegroeid met het internet, liggen niet wakker van privacy. Ook de politiek ligt er nauwelijks van wakker. Het zijn alleen nog enkele mensenrechtenorganisaties die weerwerk proberen te bieden. “Het ergste is dat de nationale politiek zich verstopt achter Europa”, zegt Jespers. “En als we de EU laten begaan, dan gaat het van kwaad naar erger.”
"Iedereen heeft wel iets te verbergen"
De Europese Commissie heeft inzake 'binnenlandse' veiligheid grotendeels de kaart van de controlerende technologie getrokken. Denk maar aan de SIS-, VIS- en EURODAC-databanken en de adviesorganen die opgericht zijn door de Europese Commissie. “Als je nagaat wie er in die adviesraden zetelt, dan breekt je klomp”, zegt Jespers. “De eerste voorzitter van ESRAB was Markus Hellenthal van wapenfabrikant EADS. Bij ESRIF, de opvolger van ESRAB heeft meer dan tweederde van de consultants banden met technologie- en wapenbedrijven. De lobbyisten hoeven niet meer te lobbyen, ze nemen gewoon de beslissingen. De gevolgen laten zich raden: het Europese budget voor veiligheidsonderzoek is in enkele jaren vertienvoudigd naar meer dan 200 miljoen euro per jaar, en bijna alle onderzoeksprojecten gaan over controletechnologie.”
De hamvraag blijft: in welke mate beïnvloedt deze evolutie het leven van de modale burger? Wie niets te verbergen heeft, hoeft toch niets te vrezen? “Iedereen heeft wel iets te verbergen”, zegt Jespers. “*Misschien is het boek dat je vandaag bij Amazon koopt onschuldig, maar wie weet vindt de overheid over tien jaar dat het misdadig is. Waarom zouden wij de overheid, zeker de Europese, vertrouwen als zij ons duidelijk niet vertrouwt? Bovendien: privacy staat nog altijd ingeschreven als een mensenrecht in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens"*.
