Kies een taal
“Uw belangen liggen in Europa. Het wordt hoog tijd dat uw hart daar ook komt te liggen”, verklaarde de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Radoslaw Sikorski in Oxford, tijdens zijn bezoek op 21 september aan Groot-Brittannië. Dat lijkt in de verste verte niet op wat doorgaans diplomatieke taal wordt genoemd, maar Sikorski is dan ook geen minister van de oude stempel. Hij wond er geen doekjes om: zijn boodschap was dat we beter steun kunnen geven aan en deel uitmaken van een sterkere EU, anders dreigen we in een isolement te belanden. Deze redenering doet denken aan zijn redevoering in Berlijn in november 2011: "U bent niet het onschuldige slachtoffer van de spilzucht van anderen, uw land heeft het Groei- en Stabiliteitspact zelf ook een aantal malen geschonden. Uw banken hebben leningen geaccordeerd zonder ook maar de minste controle vooraf en 'junk bonds' gekocht", hield hij de Duitsers voor. Op diezelfde dag sprak hij de voor een Poolse minister historische woorden: "Ik ben minder bang voor Duitse macht dan voor iets wat begint te lijken op Duitse inactiviteit." Directe en ondubbelzinnige taal.
Radoslaw Sikorski valt vergeleken bij de andere Europese ministers van Buitenlandse Zaken enigszins uit de toon, maar dat komt niet alleen vanwege zijn ongebruikelijke stijl. Carl Bildt, de Zweedse diplomatieke vertegenwoordiger die polemiek zaait, is evenmin op zijn mondje gevallen en ook hij schuwt de discussie niet. Zijn beweringen veroorzaakten een schandaal, vooral toen hij de Russische interventie in Zuid-Ossetië vergeleek met de annexatie van Sudetenland door de nazi's of toen hij Israël als gevaarlijk bestempelde. Even afgezien van de polemiek lijkt de stijl van zowel Radoslaw Sikorski als Carl Bildt - direct en recht voor zijn raap - op die van andere leden van de Raad Buitenlandse Zaken, het orgaan waarin alle Europese ministers vertegenwoordigd zijn die verantwoordelijk zijn voor diplomatie: vooral die van de jonge Fin Alexander Stubb, journalist en toegewijd blogger, die eveneens zeer nadrukkelijk aanwezig is op Twitter en zich actief mengt in politieke debatten zowel in eigen land als in Europa. Zo is hij, in tegenstelling tot de meerderheid van zijn land, voorstander van toetreding van Finland tot de NAVO. Een andere representant is de jonge Bulgaar Nikolaï Mladenov, die zich regelmatig uitlaat over het Midden-Oosten.
Geen tolk nodig om te communiceren
In al deze gevallen gaat het om rechtse, relatief jonge ministers, die gestudeerd hebben in een Engelstalige omgeving en die geen tolk nodig hebben om te communiceren: zo geven ze het Europese buitenlandse beleid een nieuw gezicht. Deze jonge garde heeft een grotere impact op het buitenlands beleid van de EU dan je zou denken gezien het gewicht van hun respectievelijke lidstaten. Dat komt vooral door de scherpe bewoordingen en aanwezigheid in de sociale media, allianties voorafgaand aan bijeenkomsten en nauwe banden met denktanks en opiniemakers en het feit dat deze garde een goede verstandhouding zoekt met Europese instellingen zonder bang te zijn om daarmee in conflict te raken. Tegelijkertijd is het koren op hun molen, en dat is nu precies waar het om gaat.
Het Poolse beleid is paradigmatisch en niet alleen vanwege de actieve rol van zijn minister ten opzichte van de publieke opinie van andere lidstaten. Toen Polen in de tweede helft van 2011 voorzitter van de EU was, verstevigde de regering in Warschau haar steun aan Poolse centra voor internationale betrekkingen. Bovendiende ondersteunde de Poolse overheid tientallen teksten in de hele EU met als doel de Poolse speerpunten in de discussies in Brussel en andere Europese hoofdsteden centraal te stellen. Polen zet in op de analisten van zijn ministerie, dat er in werkelijkheid vijf keer meer telt dan in Spanje, en is van plan om dit team tussen nu en eind 2013 te verdubbelen.
De ideeën, voorstellen en de deelname aan een Europese denktank die verder reikt dan de onderhandelingen tussen regeringen onderling vormen een centraal element van het Poolse beleid.
Hart van het nieuwe buitenlandse beleid
De huidige crisis onderstreept de groeiende onderlinge afhankelijkheid tussen de lidstaten van de EU. We schieten er in elk geval niets mee op om ons op dezelfde wijze te blijven uitdrukken als in het kader van de traditionele diplomatie en ons binnen de EU op dezelfde wijze te blijven gedragen als in het kader van een klassieke onderhandeling op internationaal niveau. De diplomatieke taal die in Europa zegeviert, de enige die een einde kan maken aan de voldongen feiten en de absolute macht van de drie grote lidstaten (Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië), stopt niet bij de intergouvernementele kringen van Brussel, EU-toppen en ambassades. Deze directe en onverschrokken stijl wijkt niet voor een confrontatie van ideeën en beschouwt diplomatie evenmin als een uitwisseling van vooraf bepaalde belangen volgens de maatstaven van nationale hoofdsteden. Het Europese buitenlands beleid verandert langzaam maar zeker in een gemeenschappelijke oefening in het analyseren en creëren van meningen en opvattingen. Het volstaat niet langer om de juiste positie te formuleren en vervolgens daarover onderhandelingen te gaan voeren.
Voor de ministers van Buitenlandse Zaken wordt het een fundamentele missie om ideeën in een Europese denkwereld te ontwikkelen en te beargumenteren tegenover regeringen, de media, analisten en burgers van andere lidstaten. Ze doen dat door samen te werken met zowel andere diplomatieke vertegenwoordigers als ook met sociale en economische partners en de pers. De mensen die dat hebben begrepen, te beginnen met de Polen, vormen het hart van het nieuwe buitenlands beleid van de Europese Unie.
