Kies een taal
**Catalonië zou wel eens de aanjager kunnen zijn van een nieuwe golf separatisme binnen de Europese Unie, met Schotland en Vlaanderen niet ver daarachter. De grote paradox van de Europese Unie, die is gebouwd op het concept van gedeelde soevereiniteit, is dat zij het de regio's makkelijker maakt om op onafhankelijkheid aan te sturen.
Terwijl de crisis binnen de eurozone het leven zou kunnen schenken aan een post-nationale Europese Unie, met een begrotingsunie en meer centraal toezicht op nationale begrotingen en banken, heeft de crisis tegelijkertij geleid tot een versterking van het onafhankelijkheidsstreven binnen de welvarende regio's van de lidstaten, die boos zijn dat ze hun armere buurregio’s moeten financieren.
Artur Mas, de president van Catalonië, heeft Spanje en de financiële markten onlangs laten schrikken met zijn oproep tot vervroegde regionale verkiezingen en zijn belofte om een referendum te houden over onafhankelijkheid van Spanje, ook al beschouwt Madrid dit als illegaal. Ook Schotland is van plan in het najaar van 2014 een referendum over onafhankelijkheid te houden. En de Vlamingen in Vlaanderen hebben al een vrijwel volledige autonomie bereikt, zowel op administratief gebied als qua taal, maar koesteren nog steeds wrok tegen wat zij zien als de aanhoudende hegemonie van de Franstaligen uit Wallonië en de Brusselse elite. Deze emoties zullen zeker een rol spelen bij de provinciale en gemeentelijke verkiezingen van 14 oktober.**
EU-integratie heeft drempel verlaagd voor regio’s
**Er zijn talloze zaken waardoor ongelukkige landen, net als ongelukkige huwelijken, bijeen worden gehouden – zoals een gedeelde geschiedenis, gedeelde oorlogen, gedeelde kinderen en gedeelde vijanden. Maar de economische crisis in de Europese Unie zorgt ervoor dat ook oude grieven weer komen bovendrijven.
Velen in Catalonië en Vlaanderen geven bijvoorbeeld als argument dat zij aanzienlijk meer aan de nationale schatkist moeten afdragen dan zij ontvangen, ook al bezuinigen de nationale regeringen op overheidsuitgaven. In dit opzicht zijn de argumenten van de regio's een mini-versie van de argumenten die de rijkere landen van de eurozone als Duitsland, Finland en Oostenrijk aandragen als zij erover klagen dat landen als Griekenland, Portugal en Spanje profiteren van hun relatieve rijkdom en succes om het hoofd boven water te houden.
“De hele ontwikkeling van de Europese integratie heeft voor regio's die zich willen afscheiden de drempel verlaagd, omdat de eenheden die dan ontstaan weten dat ze niet volledig autonoom en zelfstandig hoeven te zijn”, zegt Mark Leonard, de directeur van de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen.
“Ze weten dat ze sowieso toegang zullen hebben tot een markt van 500 miljoen mensen en dat ze in bepaalde mate bescherming van de EU zullen genieten.”
Heather Grabbe, die vijf jaar heeft gewerkt als politiek adviseur van de Eurocommissaris voor Uitbreiding en tegenwoordig werkzaam is als directeur van het Open Society Institute in Brussel, is het daarmee is: “Als je een klein land in de Europese Unie bent, zoals Malta of Luxemburg, is het waarschijnlijk dat je in Brussel wordt oververtegenwoordigd in verhouding tot je omvang, dus grijp je kans!” Volgens Grabbe gaat het bij separatisme echter minder om geld dan om historische grieven en taal.**
Wie zou de Bank of Scotland te hulp moeten schieten?
*“Als er druk wordt uitgeoefend, gaat het vaak om overeenkomsten en nederlagen van vroeger, en om de vraag wie precies wat bijdraagt aan de centrale begroting”, zegt ze. “Maar als het erop aankomt, zijn het niet zozeer de financiën als de nationale mythen die ertoe doen – wat voor soort volk zijn we, welke 'meta-narratieven' en emoties spelen een rol: “Voelen we ons onderdrukt? Voelen we ons veilig genoeg om op eigen benen te staan?” Geesten uit het verleden duiken weer op, en hoewel de economie zeker van belang is, stemmen de mensen uiteindelijk met hun hart.*”
Maar de crisis betekent ook een probleem voor regionale leiders, want hierdoor is de aantrekkingskracht van de Europese Unie aanzienlijk verminderd. In Schotland bestond bijvoorbeeld de veronderstelling dat het land zich, als het onafhankelijk zou worden, zonder al te veel gedoe bij het blok zou kunnen aansluiten, omdat de Schotten toch al burgers van de Europese Unie zijn. (Zo'n twintig miljoen Oost-Duitsers waren immers ook in een mum van tijd lid van de Europese Unie geworden, zonder dat ze zelfs maar het volkslied hoefden te kunnen fluiten.) Maar zou Schotland net als Engeland buiten de euro kunnen blijven, of zou het zich als nieuwe EU-staat aan de euro moeten onderwerpen? En als dit zo zou zijn, wie zou dan de Bank of Scotland te hulp moeten schieten, als dat echt nodig mocht zijn?**
Nieuwe machtsconcentratie in hoofdsteden
*Van oudsher is de Europese Unie altijd populair geweest bij de leiders van deze regio's, zegt Josef Janning, directeur onderzoek van het Europese Beleidscentrum. “Zij zien dat de macht van Brussel die van de nationale overheden vermindert en relativeert, een proces dat wordt versneld door de Europese gemeenschappelijke markt.*” Veel van deze leiders hebben regionale groeperingen gevormd die de centrale overheden links laten liggen – Catalonië behoort samen met Baden-Württemberg in Duitsland, Rhône-Alpes in Frankrijk en Lombardije in Italië bijvoorbeeld tot de regionale 'powerhouses' die zichzelf de 'vier motoren van Europa' noemen en samen een groter bruto binnenlands product hebben dan Spanje.
“Maar nu,” aldus Janning, “komt de crisis”, die de regio's voor een dilemma plaatst, want is is er opnieuw sprake van een machtsconcentratie in de nationale hoofdsteden die trachten de nationale begroting binnen de perken te houden. “Nu zijn alle ogen weer gericht op Madrid, Rome, Parijs en Berlijn”, zegt hij, “zodat de kansen voor de regio's worden ingeperkt en de rijkeren moeten betalen.”
Terwijl de Europese leiders geloven dat het antwoord op de crisis “méér Europa” is - wat separatistische regio's normaal gesproken als muziek in de oren zou klinken - zijn de Europese kiezers en belastingbetalers geschokt, sceptisch en boos.
Leonard, van de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen, zegt dat hij onlangs in Barcelona was, waar Catalaanse functionarissen hem het hemd van het lijf vroegen over Schotland. “Hun kennis van de interne aangelegenheden van Schotland was veel groter dan de mijne”, zegt hij. “Het is dus duidelijk dat ze allemaal naar elkaar kijken en een voorbeeld aan elkaar nemen.”**
Opinie
Volk minder “Europees” dan elites
In een artikel over toenemende regionale oplevingen in Spanje, Italië en Duitsland, schrijft Peter Coy, chef economie van Bloomberg Businessweek:
Veel van de naties in Europa zijn pas sinds kort naties. Het grootste deel van de geschiedenis waren het grondgebieden, koninkrijken, hertogdommen, prinsdommen and stadstaten die met elkaar rivaliseerden. Ze waren met elkaar verbonden door hun taal en cultuur, en gedreven door stammenstrijd.
Over de Europese eenheid schrijft hij:
[het] hangt af van de eenheid binnen de naties, waar een gebrek aan is. In Italië klaagt de populaire en soms naar afsplitsing neigende politieke partij Liga Noord dat de rijke noordelijke regio’s zoals Lombardije en Piemonte worden leeggezogen door het zuiden, de Mezzogiorno. Wilfried Scharnagl, een voormalige dagbladdirecteur, riep op 30 augustus op tot de onafhankelijkheid van Beieren, de deelstaat die in 1871 bij het Duitse Rijk werd gevoegd maar die (althans voor bepaalde tijd) zijn eigen koning en posterijen behield.
Coy denkt dat het Europese project gedeeltelijk blaam treft, aangezien het een hersenspinsel is van “kosmopolitische elites...die zichzelf boven alles alles Europeanen beschouwden”.
De elites zijn in een hogere versnelling dan hun eigen volk gegaan, dat minder “Europees” was dan zijzelf, en dat is vandaag de dag nog zo. Uit een EU-enquête eind mei blijkt dat 63% van de Spanjaarden zeer gehecht is aan hun eigen stad of dorp. Slechts 49% voelt zich zeer verbonden met zijn land, en slechts 10% met de EU. Lokale gevoelens van loyaliteit in Spanje zijn sinds 2010 toegenomen, terwijl nationale en continentale gevoelens van verbintenis juist zijn afgenomen.
