Alleen na Janoekovitsj wordt Oekraïne ‘normaal’

De parlementsverkiezingen van 28 oktober zullen naar verwachting president Janoekovitsj in het zadel houden, en daarmee de noodzaak bevestigen om wat er nog resteert van de Oranje-revolutie nieuw leven in te blazen. Het land zal ongetwijfeld een ‘normaal’ land worden maar hier zullen nog jaren overheen gaan, betoogt een Oekraïense journalist.

Gepubliceerd op 26 oktober 2012 om 14:40

De post-Sovjet-wereld, die met zoveel pijn en moeite is opgebouwd, is aan het instorten en daarmee is ook het lot van Oekraïne onzeker. Veel vertegenwoordigers van de Oekraïense elite uit politiek, media en zakenleven maken zich op voor een lang leven ondergronds. Wat kunnen ze anders doen? Want na twee jaar aan het bewind te zijn geweest, heeft president Viktor Janoekovitsj vrijwel alle macht in het land naar zich toe getrokken. Wat hij heeft gedaan, samen met de andere politici van de Partij van de Regio's, kan niets anders dan een staatsgreep worden genoemd.

Door de grondwet te veranderen heeft hij oude privileges in ere hersteld van het presidentschap dat hij – niet zonder toeval– momenteel zelf bekleedt. Hij heeft de rol van de regering, het parlement en de rechterlijke macht gemarginaliseerd, de defensiesector aan zich onderworpen en de stem van het volk en de oppositie het zwijgen opgelegd.

Revolutie beoogde geen democratie maar welvaart

In Oekraïne is er iets aan het ontkiemen dat lijkt op het regime van Alexander Loekasjenko in Wit-Rusland. Er is maar één verschil: Loekasjenko heeft er een paar jaar over gedaan om dictator te worden, terwijl Janoekovitsj dat is geworden door de rechten die hij als president geniet uit te buiten, en dat terwijl de hele Oekraïense samenleving er onverschillig onder bleef.

Dit alles bevestigt opnieuw de stelling van analisten die openlijk zeggen dat de Oranje-revolutie van 2004 in feite niet het streven van de Oekraïense samenleving naar democratie belichaamde, maar naar welvaart. Viktor Joesjenko, die zich tijdens die 'revolutie' als een onverantwoordelijke populist ontpopte, werd voor even het idool van miljoenen Oekraïeners.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Mensen die op Joesjenko stemden, deden dit niet om hun steun uit spreken voor vrijheid, maar slechts voor welvaart. De redeneertrant van deze kiezers was eenvoudig: als Joesjenko ons op tijd kan betalen, kan hij Oekraïne ook voorspoed brengen. Vandaag de dag wordt dezelfde teleurstelling een paar jaar geleden van degenen die aanvankelijk op Joesjenko hadden gestemd, gevoeld door het arme, gemarginaliseerde en achtergestelde Janoekovitsj-kiezers.

Moskou zal Kiev niet helpen zoals Minsk

Waarom zou je Janoekovitsj vergelijken met de president van Wit-Rusland? De analogie is duidelijk, maar de conclusies zullen verschillend zijn. Loekasjenko heeft Wit-Rusland nu achttien jaar geregeerd, terwijl zijn Oekraïense ‘tweelingbroer’ waarschijnlijk niet zo lang aan de macht zal blijven. In de eerste plaats is de Wit-Russische dictatuur heel 'consument-gericht' van aard, wat betekent dat het regime niet begrijpt wat economische hervormingen zijn.

De meeste goederen zijn, uiteraard, gefinancierd met Russisch geld. Als het Kremlin eenmaal besluit om te stoppen met de financiering van zijn jongere broertje, zal de Wit-Russische samenleving echte armoede leren kennen. En die armoede zal leiden tot een ineenstorting van het systeem. Loekasjenko zal worden geëlimineerd door degenen in zijn naaste omgeving, of door hen worden uitgeleverd aan justitie.

Oekraïne verschilt van Wit-Rusland doordat het land altijd zijn eigen broek heeft kunnen ophouden. Het is waar dat we goedkoop aardgas hebben gekregen, iets dat werd geregeld door de vroegere president Leonid Koetsjma in de vorm van een overeenkomst met de voormalige president van Rusland, Boris Jeltsin. Maar dit beleid is voorgoed ten einde gekomen. Moskou zal Kiev niet helpen op de manier waarop het Minsk te hulp is geschoten. Dat kan het niet en dat wil het niet.

In het huidige stadium van de ineenstorting van de post-Sovjet-wereld gaat Kiev door pijnlijke tijden, maar diezelfde pijn wordt door alle post-Sovjet-staten gevoeld. Deze landen kunnen ‘consument-gericht’ worden genoemd, maar louter in de zin dat hun elites en samenlevingen nog steeds afhankelijk zijn van Sovjet-grondstoffen. Er zijn natuurlijk landen – zoals Georgië – waar deze grondstoffen zijn uitgeput; de regering in Tblisi is gedwongen wat vrijheid toe te kennen aan kleine bedrijven en de corruptie te bestrijden.

Dwangbuis van paternalisme

Maar er zijn ook landen waar natuurlijke rijkdommen in veel ruimere mate aanwezig zijn. Daaronder bevinden zich Oekraïne en Rusland. Hun einde is echter ook nabij, en dat zal tragisch zijn. Janoekovitsj is eenvoudigweg een laatkomer. Als hij in 1994 president van Oekraïne was geworden (zoals Koetsjma), dan zou hij vandaag de dag Oekraïne nog steeds regeren en zouden wij ons afvragen wanneer er een einde zou komen aan deze achttienjarige nachtmerrie. Zelfs als Janoekovitsj iets later president zou zijn geworden, bijvoorbeeld in 2004, zou hij ook een paar jaar een ongelimiteerd autoritair regime hebben kunnen leiden; dit alles tot de komst van de economische crisis.

Vreemd genoeg was het juist de economische crisis die Janoekovitsj aan de macht heeft gebracht. En dat is ook de reden dat zijn regime een soort van bescherming geniet. Maar het tijdperk van ineenstorting, dat nu snel naderbij komt, vergt dialoog en vertrouwen, en geen repressie en diefstal van wat het land nog resteert. Janoekovitsj past duidelijk niet in de eerste categorie.

Een andere kwestie zal de kop opsteken op de dag dat de dagen van Janoekovitsj geteld zullen zijn. De Oekraïense samenleving zit namelijk in een dwangbuis van paternalisme en is niet gewend ernstige problemen onder ogen te zien. Zij mist een gevoel van burgerplicht. Het gezicht van dit nieuwe tijdperk zou Joelia Timosjenko kunnen zijn, of iemand zoals zij. Deze persoon zou misschien een politiek klimaat kunnen scheppen waarin de discussie over hervormingen kan beginnen. Deze hervormingen zullen worden opgepakt door nieuwe generaties politici en economen, maar geen ervan zal bijzonder snel haar beslag krijgen.

Tussen de ineenstorting van het autoritaire regime en de eerste hervormingen zullen minstens zo'n vier tot zeven jaar liggen. En de hervormingen zelf zullen zo'n drie tot vijf jaar nodig hebben om te worden doorgevoerd. De rekensom is simpel: over ongeveer vijftien, maar misschien slechts zo’n acht jaar, zal Oekraïne een relatief normaal land zijn. Alleen dan zal het op het hedendaagse Polen beginnen te lijken.

Dit artikel is ook verschenen in de oktober-decemberuitgave van New Eastern Europe

Vanuit Kiev bezien

“Een totaal gebrek aan ideeën”

We kunnen niet zeggen dat de campagne die nu ten einde loopt interessant is geweest. Maar zij was op z'n minst instructief”, schrijftSerhyRakhmanineinDzerkaloTyjnia: “We hebben het gevoel gehad dat we getuige zijn geweest van een strijd tussen geld en passiviteit”. Aan de andere kant, zo onderstreept het weekblad, werd deze campagne gekenmerkt door een “totaal gebrek aan ideeën” bij de strijdende partijen en door de “merkbare afwezigheid” van Joelia Timosjenko, de oppositieleidster die sinds oktober 2011 gevangen zit wegens machtsmisbruik. En door fraude, voegt het weekblad uit Kiev eraan toe:

De regering verwijst wel heel makkelijk naar de rechtbanken, de enige instanties die bevoegd zijn om corruptie of schandalige methoden aan de kaak te stellen, zoals de illegale verwijdering van verkiezingsposters (soms onder de ogen van de politie). De oppositiekandidaten hebben wel geprobeerd juridische stappen hiertegen te nemen en geprotesteerd toen plaatselijke autoriteiten weigerden om hun campagnemateriaal te verspreiden en hun vergaderrecht te faciliteren, maar tevergeefs. Zoals gewoonlijk waren de nationale televisiezenders grotendeels een spreekbuis voor de Partij van de Regio's, de partij van president Viktor Janoekovitsj, die het leeuwendeel van de zendtijd op de officiële kanalen – om precies te zijn 43,3 procent – naar zich heeft toegetrokken.

Ik weet niet wie uiteindelijk de overwinning zal behalen en wat de gevolgen van deze verkiezingen zullen zijn. Wat daarentegen wél zeker is, is dat de leugens en de onverschilligheid nu reeds hebben gewonnen […] Wat verwachten de leiders van de westerse landen eigenlijk, die zich op diplomatieke wijze van commentaar over onze verkiezingen hebben onthouden, en er de voorkeur aan geven de uitslag af te wachten? Waar wachten ze nog op? Op duizenden waarnemers?

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp