Kies een taal
Het hoofd van de grootste oncologieafdeling in Griekenland, Kostas Syrigos, dacht dat hij alles wel gezien had. Maar hij was totaal niet voorbereid op de ontmoeting met Elena, een werkloze vrouw bij wie een jaar eerder de diagnose borstkanker was gesteld.
Toen ze bij Syrigos kwam, had het gezwel inmiddels de omvang van een sinaasappel en was het door de huid gebroken. De wond die daardoor was ontstaan, probeerde ze met papieren servetten te stelpen. “We waren sprakeloos toen we haar zagen”, zegt Syrigos, oncoloog in het Sotiria Ziekenhuis in het centrum van Athene. “Iedereen begon te huilen. Zulke dingen worden in leerboeken beschreven, maar je ziet ze nooit met eigen ogen omdat tot nu toe iedereen die ziek werd in dit land, altijd hulp kon krijgen.”
Sinds de schuldencrisis zich openbaarde, staat het leven in Griekenland op zijn kop. Er zijn echter maar weinig gebieden waar de veranderingen ingrijpender waren dan in de gezondheidszorg. Tot voor kort had Griekenland een normaal gezondheidsstelsel. Mensen die hun baan kwijtraakten, kregen een jaar lang medische zorg en een werkloosheidsuitkering, maar ook na die periode werden ze in ziekenhuizen behandeld als ze niet konden betalen.
“Werkloos zijn betekent je doodvonnis”
Dat veranderde in juli 2011, toen Griekenland een aanvullende leenovereenkomst met internationale geldschieters tekende om een faillissement af te wenden. In het akkoord staat onder meer dat de Grieken alle kosten uit eigen zak moeten betalen wanneer hun uitkering komt te vervallen.
Ongeveer de helft van de 1,2 miljoen langdurig werklozen in Griekenland heeft geen ziektekostenverzekering, een aantal dat vermoedelijk sterk zal stijgen in een land met een werkloosheid van 25 procent en een zieltogende economie, zegt Savas Robolis, directeur van het Arbeidsinstituut van de Algemene Bond van Griekse Werknemers.
De veranderingen dwingen steeds meer mensen hulp te zoeken buiten het traditionele zorgstelsel. Zo werd Elena verwezen naar oncoloog Syrigos door artsen die deel uitmaken van een ondergrondse beweging bedoeld om onverzekerde personen zorg te bieden. “In het huidige Griekenland betekent werkloos zijn je doodvonnis”, zegt de oncoloog, een imposante man met een strenge uitstraling, die veel milder wordt als hij over de benarde positie van kankerpatiënten begint te vertellen.
Deze ontwikkeling is nieuw voor de Grieken - en wellicht ook voor Europa. De verandering is vooral merkbaar in de zorg voor kankerpatiënten, die bestaat uit langdurige en kostbare behandelingen. Onverzekerden die de diagnose kanker krijgen, “worden simpelweg door het systeem genegeerd”, zegt Syrigos. “Chemotherapie, operaties of zelfs eenvoudige geneesmiddelen zijn voor hen niet beschikbaar.”
De clandestiene zorg is niet eindeloos
Het zorgstelsel zelf functioneert steeds minder goed en dat kan nog erger worden als de regering nog eens 1,5 miljard euro in de uitgaven voor de gezondheidszorg gaat snijden, als onderdeel van een nieuw bezuinigingsplan dat bedoeld is om meer financiering zeker te stellen. Nu de schatkist leeg is, hebben de ziekenhuizen zo'n beperkte uitrusting dat sommige patiënten zelf benodigdheden als stents en injectiespuiten moeten meenemen.
Ziekenhuizen en apotheken eisen nu contante betaling van medicijnen die voor kankerpatiënten tienduizenden dollars kunnen bedragen, een bedrag dat de meesten niet kunnen opbrengen. Omdat het systeem steeds verder verslechtert, hebben Syrigos en verschillende van zijn collega's besloten het heft in eigen handen te nemen.
Eerder dit jaar zetten zij een clandestien netwerk op om onverzekerde kankerpatiënten en andere zieken te helpen. Zij opereren buiten de officiële paden en gebruiken uitsluitend overtollige medicijnen van apotheken, enkele farmaceutische bedrijven en zelfs de families van overleden kankerpatiënten. In Griekenland moet een arts die erop betrapt wordt een onverzekerde persoon ziekenhuismedicijnen te verstrekken, de kosten uit eigen zak betalen.
“Wij zijn een ‘Robin Hood’-netwerk”, zegt cardioloog Giorgos Vichas van de Hoofdstedelijke Sociale Kliniek die net buiten Athene ligt. Vichas richtte de ondergrondse beweging in januari op. “Maar onze activiteiten kunnen niet eeuwig duren”, zegt hij. “Op een gegeven moment kunnen mensen vanwege de crisis niet langer doneren. Daarom dringen we er bij de overheid op aan dat zij opnieuw haar verantwoordelijkheden neemt.”
“Het was hier of nergens”
Terwijl hij spreekt, komt Elena binnen met een geplooide grijze hoofddoek en een wijde paarse blouse. Ze komt medicijnen ophalen om de gevolgen van de chemotherapie die Syrigos haar onlangs heeft gegeven, te verzachten.
Elena vertelt dat ze zonder verzekering kwam te zitten toen ze haar baan als lerares opzegde om te zorgen voor haar ouders, die aan kanker leden, en een zieke oom. Toen zij overleden, was Griekenland ondertussen door de financiële crisis getroffen en kon ze op 58-jarige leeftijd onmogelijk nog werk vinden.
Ze raakte in paniek toen ze te horen kreeg dat ze hetzelfde soort borstkanker had als waaraan haar moeder was bezweken. De behandeling zou ten minste veertigduizend dollar [circa dertigduizend euro, red.] kosten en dat geld had ze niet: de financiële reserves van haar familie waren op. Ze probeerde een klein stuk grond te verkopen, maar dat lukte niet.
De kanker verspreidde zich en pas enkele maanden geleden, toen ze hoorde van het bestaan van de ondergrondse kliniek van cardioloog Vichas, kon ze worden behandeld. “Als ik hier niet terecht had gekund, had ik niets gedaan”, zegt ze. “In Griekenland moet je tegenwoordig met jezelf afspreken dat je niet al te ziek wordt.”
Optimisme als krachtigste medicijn
Ze vond het verbijsterend dat de Griekse staat, als onderdeel van de reddingsoperatie, op een pijler van de bescherming van de samenleving had bezuinigd. Maar het feit dat artsen en gewone Grieken het hiaat van de falende overheid probeerden op te vullen, gaf haar hoop tijdens de somberste momenten. “Hier zijn mensen die om je geven”, zegt Elena.
Voor Vichas vormen wellicht niet de medicijnen de krachtigste therapie, maar het optimisme dat deze 'Robin Hood'-groep teweegbrengt bij mensen die de moed bijna hadden opgegeven. “Door deze crisis zijn we dichter naar elkaar toe gegroeid”, zegt hij.
“Dit is een vorm van verzet”, voegt hij eraan toe, terwijl hij zijn ogen laat gaan over de vrijwilligers en patiënten die druk in de weer zijn in de kliniek. “Het is een natie, een volk dat dankzij onderlinge hulp weer op eigen benen kan staan.”
