Kies een taal
Zuzana Piussi, een tengere, blonde jonge vrouw met een zachte timide stem, heeft de woede over zich afgeroepen van een aantal prominenten met hoge machtsposities. Haar documentaire over de Slowaakse justitie Nemoc tretej moci [De ziekte van de derde macht] is het symbool geworden van de opstand tegen een clan rechters die de wet met voeten treedt. Zuzana Piussi heeft zelf al ondervonden hoe machtig deze clan is. Een van de rechters die in de documentaire voorkomt, heeft een klacht tegen haar ingediend. “Er wordt druk op ons uitgeoefend”, zou een jonge inspecteur tijdens een interview met haar hebben toegegeven. Zuzana loopt nu het risico om twee jaar gevangenisstraf te krijgen.
Magistraten hebben van rechtspraak een melkkoe gemaakt
De Slowaakse rechtspraak wordt gedomineerd door een groep magistraten die er hun melkkoe van hebben gemaakt, doordat zij uitspraken doen die gunstig zijn voor maffieuze organisaties. Zeventig procent van de bevolking heeft geen vertrouwen in het Slowaakse rechtssysteem. De huidige minister van Justitie, Tomáš Borec, heeft zelfs verklaard dat "de situatie niet slechter kan worden dan hij nu is". Het Wereld Economisch Forum heeft Slowakije op een 140e plaats gezet (van 144 landen) als het om de toepassing van de wet gaat. Hoe heeft het zo ver kunnen komen in Slowakije, dat toch behoort tot de landen waar de overgang van communisme naar democratie voortreffelijk verliep?
De man die het meest zijn stempel heeft gedrukt op de moderne geschiedenis van de Slowaakse rechtspraak, is ongetwijfeld de 55-jarige Štefan Harabin. Harabin - communistisch oud-rechter en goede vriend van voormalig premier Vladimír Mečiar - is al jaren voorzitter van het hooggerechtshof. Hij is eveneens minister van Justitie geweest. Maar bovenal controleert hij een van de hefbomen van de macht binnen het gerechtelijke apparaat: de Raad voor de Magistratuur. Sommigen zien hem als een charmante man die in hogere kringen verkeert, anderen als een regelrechte dictator met een zucht naar macht en naar wraak tegen degenen die hem bekritiseren. Zo werden de Slowaakse media door slaafse rechters gedwongen hem tienduizenden euro´s te betalen wegens "aantasting van zijn reputatie".
Harabin heeft de leden van zijn clan nog andere trucjes geleerd. In oktober heeft hij zelfs een proces tegen de staat gewonnen. Een rechter kende hem toen een schadevergoeding van 150.000 euro toe, omdat hij vond dat de officier van justitie Harabins reputatie een paar jaar geleden had geschaad, door publiekelijk te verklaren dat een privé telefoongesprek tussen hem en de Albanese drugsmaffiabaas Baki Sadiki, dat door de media naar buiten was gebracht, authentiek was. Sadiki werd veroordeeld tot 22 jaar gevangenisstraf, maar slaagde erin te vluchten.
Pesterijen van hogerhand
De Raad voor de Magistratuur, die in 2003 is opgericht, is de hoogste onafhankelijke rechterlijke instantie. Maar degenen die daar de touwtjes in handen hebben, zijn mensen met een hoogst twijfelachtige reputatie, die ertoe over zijn gegaan hun tegenstanders te muilkorven.
Juraj Majchrák was de architect van de Raad voor de Magistratuur. Als erkend vicepresident van het hooggerechtshof stond hij als eerste op de lijst. In zijn hoedanigheid van president van ditzelfde orgaan spande Harabin in 2009 een aantal tuchtprocedures tegen Majchrák aan - wegens een vermeend gebrek aan daadkracht bij de uitoefening van zijn functie -, waarbij hij de zwaarst mogelijke straf eiste, namelijk tuchtrechtelijk ontslag. Majchrák raakte hierdoor in een ernstige depressie en pleegde in 2011 zelfmoord door zich in zijn garage op te hangen.Tijdens zijn begrafenis, die meer weg had van een protestactie tegen Harabin dan van een religieuze ceremonie, verklaarde een van de rechters openlijk dat "de ´intimidaties´ deels verantwoordelijk waren voor de dood van Majchrák".
Het verhaal van rechter Marta Lauková is al even tragisch. Zij ontving in 2009 een boodschap van haar leidinggevende, waarin haar werd verzocht een man die ervan verdacht werd deel uit te maken van een internationale bende mensensmokkelaars, uit de gevangenis te ontslaan. Het ging om een "verzoek van het ministerie" (waar Harabin op dat moment de teugels in handen had). Zij weigerde gehoor te geven aan het verzoek en diende een klacht in bij het commissariaat wegens poging het vonnis te beïnvloeden.
Kort daarna werd zij het slachtoffer van pesterijen van hogerhand: ze werd overgeplaatst naar een andere afdeling, er vonden aanwezigheidcontroles plaats op haar werkplek en ze werd op allerlei manieren vernederd. Uiteindelijk stortte ze in en meldde ze zich ziek. De Raad voor de Magistratuur verzette zich ertegen dat zij een ziekengelduitkering kreeg, onder het mom dat ze haar ziekte simuleerde. Marta Lauková raakte niet veel later in coma en overleed aan hartfalen.
Degene die haar ziekengelduitkering - bij wijze van wraak - had geblokkeerd, was haar collega en leidinggevende Helena Kožíková. Deze zelfde rechter heeft nu een strafklacht ingediend tegen regisseuse Zuzana Piussi. In haar documentaire heeft zij een aangrijpende scène opgenomen waarin de dochter van de overleden rechter Lauková oog in oog staat met Helena Kožíková en haar ervan beschuldigt dat zij medeverantwoordelijk is voor de dood van haar moeder. Kožíková eist niet alleen een gevangenisstraf tegen de documentairemaakster. Ook wil zij Zuzana Piussi en de Slowaakse televisie via een civiel proces een schadevergoeding van 40.000 euro laten betalen.
Tuchtprocedures tegen recalcitrante rechters
De dood van Juraj Majchrák en Marta Lauková was misschien de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen en die de zwijgende meerderheid heeft wakker geschud. "Hun dood mag niet vergeefs zijn": deze uitspraak viel te horen tijdens massabijeenkomsten van de nieuwe organisatie van rechters Za otvorenú justíciu [Voor een transparante justitie]. "Wij zijn met zo'n vijftig man", verklaart de voorzitster van de beweging, Katarína Javorčíková, "En dankzij de media worden wij steeds meer gehoord. Ze durven ons nu al niet meer te intimideren, zoals een paar jaar geleden nog wel gebeurde. Zelfs de publieke opinie staat steeds meer open voor onze boodschap."
Deze clan van rechters, die de top van het gerechtelijke apparaat controleert, vormt slechts een betrekkelijk marginale groep (ongeveer tien procent) van de 1.400 rechters die Slowakije telt.
Er begint zich een verandering af te tekenen. Harabin controleert weliswaar nog steeds de Raad voor de Magistratuur, maar heeft niet langer de meerderheid achter zich. En als er nu weer tuchtprocedures plaatsvinden tegen recalcitrante rechters - die doen denken aan de strafhoven van het communistische regime (en waarbij sprake is van ´aantasting van de reputatie van justitie´), dan worden die niet alleen bijgewoond door solidaire collega's, maar ook door de media en door Europese afgevaardigden.
Het proces dat tegen Zuzana Piussi is aangespannen, wordt nauwlettend in de gaten gehouden. Er is een handtekeningcampagne gestart, naar het voorbeeld van de petities die onder het communistische regime in zwang waren. De ondertekenaars verklaren dat zij het strafbare feit dat Zuzana Piussi wordt aangerekend - namelijk dat rechter Kožíková zonder haar eigen toestemming wordt opgevoerd in Piussi´s documentaire -, goedkeuren. Op die manier verzoeken de - honderden - ondertekenaars om zelf ook te worden vervolgd.
De producent van de documentaire heeft hem gratis online gezet. Tienduizenden internetgebruikers hebben hem al bekeken. “In wat voor een tijd leven we dat mensen, net als in de periode van het communisme, petities moeten ondertekenen om voor anderen op te komen?” vraagt Zuzana Piussi zich af. “Maar ja, zonder deze steun zou ik waarschijnlijk de gevangenis ingaan”.
