Kies een taal
Er is nu een nieuwe manier om Kopenhagen te bezoeken. De VVV heeft een wandeling uitgezet in de voetsporen van Sarah Lund en Birgit Nyborg, de hoofdpersonen van de Deense televisieseries Forbrydelsen [internationaal beter bekend als The Killing, red.] en Borgen. Deze series zijn ongekend populair bij kijkers over de hele wereld en zijn overladen met internationale prijzen, waardoor een Noord-Europees landje met minder dan zes miljoen inwoners met één klap op de internationale kaart van televisieseries is gezet.
Via deze twee Scandinavische series hebben we kennis gemaakt met een land met laaghangende bewolking waar het altijd regent, waar achter moorden duistere geheimen schuilgaan en waar politieke partijen elkaar op leven en dood bevechten. En dat allemaal zonder bloedstollend tempo of special effects, zonder aaneenschakeling van plotwendingen of glamourvolle make-up. De Amerikanen vielen van hun stoel van verbazing en stonden in de rij om de rechten te kopen om remakes te kunnen maken. In Denemarken kent het succes geen grenzen. Het derde seizoen van The Killing, dat momenteel wordt uitgezonden, trekt iedere week 1,7 miljoen kijkers. “Kunt u zich dat voorstellen in Frankrijk? Dat een derde van de bevolking aan de beeldbuis gekluisterd is?”, grapt regisseur Mikkel Serup.
Nauwgezet gevolgd door David Cameron
De hoofdpersoon [Sarah Lund, gespeeld door Sofie Gråbøl, red.] is een ietwat asociale politie-inspecteur met vermoeide gelaatstrekken en het haar in een paardenstaart, en is geïnspireerd op Clint Eastwood in Dirty Harry. Haar rol werd lovend ontvangen in het buitenland. Hetzelfde geldt voor Borgen, dat zich afspeelt in Christiansborg, de zetel van het Deense parlement. De centrale figuur is Birgitte Nyborg [een rol van Sidse Babett Knudsen, red. ], die tot minister-president is verkozen, een jaar voordat Helle Thorning-Schmidt, partijvoorzitter van de sociaaldemocratische partij SD, deze functie in oktober 2011 ging bekleden. In Groot-Brittannië werd Borgen nauwgezet gevolgd door de Britse premier David Cameron en Nick Clegg, leider van de Liberaal-democraten. Door de kijker telkens een stap voor te blijven, hem voortdurend op het verkeerde been te zetten en te boeien met lastige onderhandelingen over de benoeming van een Europese commissaris in Brussel; dat is wat deze Deense fictie zo succesvol maakt.
Om dit succes te begrijpen, moeten we ons naar Ørestad begeven, een ecowijk in Kopenhagen waarin flats en kantoorpanden elkaar afwisselen. Voor een braakliggend terrein waarop enkele meeuwen heen en weer drentelen, wappert de vlag van DR (Danmarks Radio). Hier worden de strategieën van de zes publieke zenders uitgedacht. Deze zijn vrij van iedere reclame, want ze worden volledig gefinancierd uit de kijk- en luisterbijdragen (303 euro per Deen per jaar tegen 125 in Frankrijk).
Op de derde verdieping zitten drie jonge vrouwen met elkaar te kletsen in een glazen ruimte. Alsof ze koffiepauze hebben. “Dat wordt onze volgende klapper”, wordt ons toegefluisterd. In deze ‘writing room’, waarin zich slechts een tafel, twee stoelen en een bank bevinden, werd een paar dagen geleden de laatste werkbijeenkomst gehouden van het productieteam van Borgen, dat de puntjes op de i heeft gezet van het plot van de serie waarvan het derde seizoen nog in productie is. Nu is er een nieuw trio scenarioschrijvers aangetreden. Oftewel het dream team van The Legacy: een groot kunstenaar laat bij zijn dood vier kinderen na die uit elkaar zijn gegroeid en die met de lastige taak worden opgezadeld om zijn nalatenschap af te handelen.
Het geheim is de koffiemachine
In het kantoor ertegenover zit Jeppe Gjervig Gram, co-scenarioschrijver van Borgen, te broeden op de verhaallijnen van Follow the Money, een serie die de radertjes van de financiële wereld wil blootleggen, zoals Borgen dat deed bij de politiek. Zodra hij de plot globaal op papier heeft staan, zullen twee scenarioschrijvers zich bij hem voegen om de afleveringen in detail uit te werken. Het cijfer drie is hier de gouden regel. Drie personen om het script te schrijven en drie seizoenen per serie. Als het er meer zijn, is de chemie weg.
“Wilt u onze productiegeheimen ontsluieren?”, vraagt Camilla Hammerich, de productrice van Borgen. En ze wijst naar de koffieautomaat. Kortom, ze laten hun hersenen op volle toeren draaien. “Het is een dynamisch proces. We blijven met elkaar in gesprek, alsof we aan het jongleren zijn en we de bal steeds in de lucht houden”, bevestigt Mada Dul Larsen, die net uit de ‘writing room’ van The Legacy komt. De scenarioschrijvers van DR zijn in vaste dienst en worden ook betaald voor de tijd die zij besteden aan de research die nodig is voor het verhaal.
De Denen hebben lang geschaafd aan dit model waar Europese scenarioschrijvers jaloers op zijn. “Tot het begin van de jaren negentig zonden we nog saaie series uit die waren gedraaid door onze eigen cameramannen”, herinnert Camilla Hammerich zich. “Onze televisie was eentonig. Filmmakers keken erop neer en gingen het medium uit de weg.”
Hammerichs halfbroer, de cineast Rumle Hammerich, heeft de tv-serie nieuw leven ingeblazen. In 1992 werd hij benoemd tot hoofd van de afdeling fictie van DR. Hij ging meteen naar de Verenigde Staten en weer terug in Denemarken heeft hij alles in het werk gesteld om de kloof tussen televisie en het grote doek te dichten. Hij trok de meest gedurfde regisseurs en de beroemdste hoofdoperators aan die hun opleiding hadden genoten aan de nationale filmschool van Kopenhagen, met als oud-leerlingen onder meer Lars Von Trier, Bille August, Thomas Vinterberg, Susanne Bier (die in 2011 een Oscar won voor In a better world) en Nicolas Winding Refn, de regisseur van Drive. “De scenarioschrijvers staan aan de top van de piramide en de producenten moeten het beste team kunnen inhuren zonder dat ze de keuze van een acteur of monteur opgelegd krijgen”, vult Camilla Hammerich aan.
Enige voorwaarde: een dubbele bodem
Er is slechts één voorwaarde waar de publieke zender aan moet voldoen: iedere serie moet een dubbele bodem hebben om het publiek voor te lichten over hedendaagse thema’s. In The Killing zijn politieonderzoek en politieke thema’s op een ingenieuze manier met elkaar verweven. En in het derde seizoen wordt zelfs gefocust op de gevolgen van de financiële crisis.
Op 29 oktober was de huidige verantwoordelijke voor fictie bij DR, Piv Bernthe, in Oslo (Noorwegen) voor een seminar over het Deense model. De congresgangers waren stomverbaasd over de vrijheid waarover de scenarioschrijver beschikt. Oefent de zender geen druk uit? Totaal niet. Zijn ze toch niet een beetje nieuwsgierig? Komen ze niet met adviezen? Niets van dat al. “De visie van de artiest moet domineren. Zodra we eenmaal ons akkoord aan een project hebben gegeven, blijven wij op de achtergrond. Dat is de sleutel van ons model”, legt Piv Bernth uit. “Dit model kan niet functioneren binnen de commerciële zenders waar alles om de kijkcijfers draait.”
Geen politicus waagt zich eraan om kritiek te leveren op de keuzes van DR. Verrassend genoeg waren het de Deense journalisten, gevolgd door de communicatieadviseurs van de politici, die afgaven op de eerste afleveringen van Borgen. Te onwaarschijnlijk, was hun oordeel. Zelfs Politiken, een centrumlinks weekblad, had er geen goed woord voor over. Toch wees een onderzoek, dat een jaar later onder de lezers van het blad werd gehouden, uit dat Borgen hun favoriete tv-serie was. Tegelijkertijd werd, naar aanleiding van een aflevering over een belastingfraudeschandaal waarbij de spindoctor van de voormalige premier betrokken was, een nationaal debat aangezwengeld over de dominante positie die deze opiniemakers hebben ingenomen.
Vanuit Denemarken bezien
Het geheim van de “Danish touch”
Het geheim van de Deense series ligt in hun capaciteit om de kijker gedurende twintig afleveringen per seizoen in spanning te houden, in tegenstelling tot Amerikaanse series waar “er één moordenaar per aflevering is. In 45 minuten is de zaak afgehandeld”, legt Søren Sveistrup, de belangrijkste scenarioschrijver van The Killing, uit in Jyllands-Posten. Hoewel de scenarioschrijver is opgevoed met Engelstalige producties, begon hij “genoeg te krijgen van die detectives die, voor ze een moord oplossen, op hoge hakken een autopsie uitvoeren op de forensische geneeskunde-afdeling en ook nog snel een romantisch afspraakje hebben. Helemaal niet spannend”.
In het eerste seizoen van The Killing duurde het twintig afleveringen voor de kijker er achterkwam wie de moord had gepleegd op Nanna Birk Larsen. Het Duitse publiek (The Killing is een Duits-Deense coproductie) was als eerste overtuigd van de lange serie, later gevolgd door de Noorse en Zweedse televisiekijkers. Een ander groot Deens succes is Borgen (over een Deense vrouwelijke premier), dat aan 64 landen is verkocht.
