EU-toetreding nog steeds geen issue

De discussie over de toekomst van de relatie tussen Bern en Brussel laait in de Zwitserse politiek weer op als gevolg van de huidige overpeinzingen van de Zwitserse Bondsraad over de betrekkingen met de Europese Unie. Op 18 augustus moet de Zwitserse Bondsraad zijn standpunt bekendmaken. Er is een werkgroep van deskundigen ingesteld, die “alle mogelijke opties” moet onderzoeken, waarbij een “goed functioneren van de instanties” in acht dient te worden genomen. De conclusies van deze werkgroep zullen eind 2010 worden bekendgemaakt in het “Europarapport”. Hoe zouden die luiden? Een kaderakkoord, nieuwe bilaterale akkoorden of toch een toetredingsprocedure?

“Het netwerk aan bilaterale akkoorden tussen de EU en Zwitserland is zeer ingewikkeld geworden en daardoor ook lastig te besturen”, bevestigde de voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso, tijdens een ontmoeting op 19 juli met de president van Zwitserland, Doris Leuthard. “We hebben behoefte aan duidelijke spelregels om een nieuwe impuls te geven aan ons partnership."

"Een derde ronde van koehandel"

Ter herinnering: Bern kiest al sinds 1998 voor de bilaterale weg met de landen van de EU, waarbij meer dan 120 akkoorden op maat werden ondertekend, die het functioneren van de overheidsorganen echter nogal ingewikkeld maken. In diverse sectoren, onder andere elektriciteit, gezondheidszorg en landbouw, zijn de onderhandelingen inmiddels in een impasse geraakt. Daar waar Brussel een automatische hervatting van het Gemeenschapsrecht verlangt, wijzen Zwitserse politici dat recht af, voor zover Zwitserland daarmee zijn soevereiniteit zou verliezen. “Alle ingrediënten lijken aanwezig voor een derde ronde van koehandel, de bilaterale akkoorden deel III”, voorspelt de website Swissinfo. In de besprekingen heeft Europa een voordeel: de ‘guillotine’ clausule, die de bilaterale akkoorden onderling met elkaar verbindt. Als een van die akkoorden vervalt, worden alle andere akkoorden ook opgezegd. En zonder deze akkoorden zou het BNP van Zwitserland, dat voor de helft afhankelijk is van de export, in een vrije val terechtkomen.

In juli heeft de denktank Avenir Suisse een andere aanpak voorgesteld, namelijk de toetreding tot de Europese Economische Ruimte (EER), oftewel een toetreding ‘light’, waarbij de Zwitserse franc gehandhaafd wordt. Een aantal mensen spreekt deze oplossing wel aan. “De bilaterale akkoorden worden nu al achttien jaar lang aan het volk gepresenteerd als de beste optie”, beweert Michael Fust, algemeen secretaris van de nieuwe Europese beweging in Zwitserland (Nouveau Mouvement européen suisse (Nomes)). “Maar 30 tot 50% van onze wetgeving is al afgestemd op die van Europa. Als we van rechtswege lid zouden worden, zou dat ons in staat stellen om voor onze belangen op te komen!”

EU-verhoudingen zijn in Zwitserland taboe

René Schwok, politicoloog bij het Europese instituut van de universiteit van Genève, relativeert de noodzaak voor herziening van de bilaterale akkoorden. “Deze vorm van samenwerking wordt weliswaar steeds lastiger, maar blijft nog wel een aantal jaren uitvoerbaar”, zegt hij in de Zwitserse krant 24 heures. Ook andere experts spreken zich over dit thema, net als hij, uiterst behoedzaam uit, want het is in Zwitserland taboe. De Zwitsers weigerden in 1992 het verdrag over de Europese Economische Ruimte goed te keuren en in 2001 wezen ze het referendum "Ja tegen Europa" met 76,8% van de stemmen af. Met van de crisis in Europa als gevolg van de aankondiging van het Griekse begrotingstekort is de argwaan van de Zwitserse bevolking alleen nog maar groter geworden.

President Doris Leuthard merkte in Brussel tamelijk ironisch op: “Zwitserland heeft een schuldenlast van 39% van het BNP: wij voldoen dus aan de criteria van het verdrag van Maastricht, als die tenminste nog bestaan…” Als er een partij is die van deze discussie profiteert, dan is dat wel de centrumrechtse democratische partij, de Zwitserse Volkspartij (SVP). Deze populistische beweging heeft altijd campagne gevoerd tegen Europa. Vicevoorzitter Christoph Blocher vertrouwde onlangs de krant Matin dimanche toe dat hij van plan was om een volksinitiatief te starten om toetreding tot de EU en de Navo uit te sluiten. Dat idee heeft van zich doen spreken, vooral omdat de volgende verkiezingen in Zwitserland voor het najaar van 2011 op de agenda staan. Dat is al over ruim een jaar.

Vanuit Zwitserland bezien

Wie aan Europa denkt, is een verrader

Toetreding tot de EU, een kwestie die centraal staat in het buitenlandbeleid van Zwitserland, is een “emotioneel mijnenveld”. In Zwitserland heerst er namelijk een soort van “verbod om in termen van Europa te denken, op straffe beschouwd te worden als een verrader”, betreurt Nicola Forsterin de Neue Zürcher Zeitung. Forster, voorzitter van de denktank Foraus somt de zeven sleutelvragen op met betrekking tot een eventueel toetreden van Zwitserland aan de EU:

1. Zal Zwitserland zijn eigen munteenheid kunnen behouden?

2. Hoe moet de verhoging van de BTW naar 15% worden gecompenseerd?

3. Zal toetreding meer kosten dan de huidige bilaterale verhouding?

4. Hoe kan Zwitserland soeverein blijven?

5. Kan er een neutraliteitsclausule worden opgenomen in het toetredingsverdrag?

6. Zullen vormen van directe democratie zoals referenda mogelijk blijven?

7. Wat zijn de voor- en nadelen van een open markt?