Kies een taal
Vijf jaar geleden gingen de leiders van dit zonovergoten, door de wind geteisterde land een weddenschap aan: om Portugal minder afhankelijk te maken van geïmporteerde fossiele brandstoffen, werd er een hele reeks ambitieuze duurzame energieprojecten opgestart. Bijna 45 procent van de elektriciteit in het Portugese netwerk zal dit jaar uit duurzame bronnen komen, terwijl dit nog maar vijf jaar geleden slechts 17 procent was.
De hoeveelheid op land gewonnen windenergie, dat dit jaar door het Internationaal Energieagentschap in Parijs wordt aangemerkt als "mogelijk concurrerend" met fossiele brandstoffen, is in die tijd zeven keer groter geworden. En Portugal verwacht in 2011 het eerste land te worden dat een nationaal netwerk voor oplaadstations voor elektrische auto's in gebruik zal nemen. Portugal toont daarmee niet alleen aan dat snelle vooruitgang mogelijk is maar laat ook zien wat de kosten van een dergelijke overstap zijn. Portugese huishoudens betaalden tot voor kort twee keer zoveel voor hun elektriciteit als Amerikaanse, en de prijzen stegen de afgelopen vijf jaar met 15 procent.
Volgens een recent rapport van IHS Emerging Energy Research uit Cambridge (Verenigde Staten), een toonaangevend consultancybureau op energiegebied, is een agressief nationaal beleid voor het versneld invoeren van duurzame energie succesvol gebleken in Portugal en een aantal andere landen. Het rapport meldt dat in 2025 ook Ierland, Denemarken en Engeland 40 procent of meer van hun elektriciteit uit duurzame bronnen zullen halen.
Veel EU-landen hebben weinig fossiele brandstoffen
Voor de overstap van Portugal werden de voormalige staatsenergiebedrijven door de regering Sócrates geherstructureerd en geprivatiseerd om een netwerk te creëren dat geschikter was voor duurzame bronnen. Om privéondernemingen naar de nieuwe markt in Portugal te lokken gaf de regering hen contracten met een vaste stabiele prijs voor een periode van 15 jaar. Deze subsidie was afhankelijk van de gebruikte technologie en was aanvankelijk hoog, om vervolgens bij iedere nieuwe contractsronde af te nemen.
Europese landen zijn sterk gemotiveerd om aan een overstap naar duurzame energie te werken. Veel landen beschikken, net als Portugal, zelf over slechts weinig fossiele brandstoffen, en het Europese systeem voor het verhandelen van emissierechtenontmoedigt het gebruik ervan omdat de industrie voor de uitstoot moet betalen.
Regeringsvertegenwoordigers zeggen dat de overstap geen belastingverhoging of toename van de staatsschuld met zich meebracht. Dit komt doordat de nieuwe elektriciteitsbronnen, waarvoor geen brandstof nodig is en die geen uitstoot hebben, de elektriciteit die voorheen werd geproduceerd met geïmporteerde aardgas, kolen en olie, verving.
50% van Portugals handelstekort bestond uit energiekosten
Portugals gok werd min of meer gedwongen genomen. Door de stijgende welvaart, en geen eigen fossiele brandstoffen, verdubbelden de kosten van energie-invoer in het laatste decennium. 50 procent van het handelstekort van het land bestond uit energiekosten, die zeer vaak schommelen.
Portugal is nu op de juiste weg om zijn doelstelling te halen voor het huishoudelijk gebruik van duurzame energie. Het land streeft ernaar in 2020 60 procent van zijn elektriciteit en 31 procent van de totale energieconsumptie uit duurzame bronnen te laten komen, inclusief het grootschalige gebruik van waterkracht. De kosten voor elektriciteitsproductie en de consumentenprijzen zijn vergelijkbaar met het Europese gemiddelde, maar liggen nog steeds hoger dan in China of de Verenigde Staten.
Opbrengst wind- en zonne-energie is variabel
Volgens Shinji Fujino van het Internationaal Energieagentschap zijn Portugals berekeningen waarschijnlijk aan de optimistische kant. Maar hij merkt ook op dat de overstap een waardevolle nieuwe industrie met zich heeft meegebracht: afgelopen jaar kon het land zich voor het eerst elektriciteitsexporteur noemen: er werd een kleine hoeveelheid elektriciteit aan Spanje verkocht. Inmiddels zijn er tienduizenden Portugezen werkzaam in de sector.Energias de Portugal, het grootste energiebedrijf in het land, bezit via zijn Amerikaanse dochteronderneming, Horizon Wind Energy, windmolenparken in Iowa en Texas.
Een land leiden dat gebruik maakt van energie die afkomstig is van zeer onvoorspelbare natuurlijke bronnen, vereist het gebruik van nieuwe technieken en het jongleertalent van een circusartiest. Een windpark dat 200 megawatt per uur produceert kan een paar uur later nog maar 5 megawatt opleveren, de zon schijnt niet overal even vaak en waterkracht is in de winter overal voorhanden maar kan in de zomer slechts beperkt gebruikt worden.
Denemarken, nog zo'n land dat sterk afhankelijk is van windkracht, importeert regelmatig elektriciteit van het energierijke buurland Noorwegen als er geen wind staat. Ter vergelijking: het elektriciteitsnet van Portugal is relatief geïsoleerd, hoewel Redes Energéticas Nacionais (de nationale elektriciteitsleverancier, R.E.N). de aansluiting met Spanje sterk verbeterd heeft om energie te kunnen delen.
Regering voert agressief beleid voor zonne-energie
Ook werkt Portugals distributiesysteem inmiddels twee kanten uit. In plaats van alleen elektriciteit af te geven, wordt er zelfs aan de kleinste generatoren elektriciteit onttrokken, zoals aan zonnepanelen. De regering voert een agressief beleid om dergelijke bijdragen te stimuleren en biedt mensen die zonnepanelen aanschaffen een scherpe prijs voor de energie die ze ermee opwekken.
Om een stabiele basis te hebben in het geval de natuurlijke bronnen het laten afweten, moet er voor het systeem een ijzeren voorraad fossiele brandstoffen worden aangehouden, die indien nodig verbrand kunnen worden.
Energie-experts beschouwen het Portugese experiment als geslaagd. Maar er zijn ook verliezers. Veel milieuactivisten maken bezwaar tegen de regeringsplannen om de hoeveelheid windenergie te verdubbelen. Volgens hen verstoren verlichting en het lawaai van de turbines het natuurlijke gedrag van vogels. Milieuorganisaties maken zich zorgen over de nieuwe dammen die de omgeving waarin de Portugese kurkeik groeit, zouden vernietigen. Lokale bedrijven klagen dat de regering het heeft toegestaan dat zij zijn verdrongen door grote multinationals.
Portugese technici en bedrijven zijn nu wereldspelers
Totdat het de plek werd waar het grootste windpark ten zuiden van Lissabon staat, was Barão de São João een slaperig dorp aan de stormachtige kust van Alentejo. Boeren bewerkten er de steile heuvels en huiseigenaren investeerden in goedkoop land en het idyllische uitzicht. Duurzame energie zorgde er dus voor conflicten.
Inderdaad zijn de Portugese technici en bedrijven nu wereldspelers. Het Portugese EDP Renováveis, dat in 2008 naar de beurs ging, is de derde grootste windenergieproducent ter wereld. "Over het algemeen is Europa zeer succesvol op dit gebied", zegt John Juech, analist bij Garten Rothkopf. "Maar het is het resultaat van enorme regeringssteun en -interventie, en laat de vraag rijzen wat er zal gebeuren in geval van een economische crisis of politieke veranderingen. Zullen deze technologieën dan nog steeds duurzaam blijken te zijn?"
Spanje - Italië
Subsidiekraan wordt dichtgedraaid
"Tot de crisis in 2008 uitbrak, hielpen regeringen bedrijven die in hernieuwbare energie wilden investeren door middel van subsidies”, zo valt te lezenin de Italiaanse webkrant Il Post. Maar nu “dwingen de crisis en de hoge prijzen de landen om te bezuinigen op subsidies waardoor investeerders in deze sector gedupeerd raken. Ook komen de plannen van de Europese Unie hiermee in het gedrang. De EU wil dat in 2020 20% van de opgewekte energie afkomstig is uit duurzame bronnen, om een verlaging van 20% van de uitstoot van broeikasgassen te bewerkstelligen ten opzichte van 1990”.
De Spaanse regering heeft op 1 augustus “een plan aangekondigd om subsidies voor voor zonnecentrales met 45% te korten”,aldus de Wall Street Journal, en in Duitsland “heeft de regering in juli besloten om de subsidies met 16% te verlagen”. Het Duitse kabinet wil hiermee de snel groeiende zonnesector inperken omdat de kosten voor de staat de pan uit beginnen te rijzen.
