Kies een taal
“Op 31 augustus zal de lucht doordrongen zijn van vrijheid”, belooft Robert Wilson, de internationaal gerenommeerde theaterdirecteur, op de pagina's van het Poolseweekblad Wprost. Op 31 augustus vormt zijn productie ‘Solidarity – Your Angel is Called Freedom’ het hoogtepunt van een reeks evenementen ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van de 'Augustus Akkoorden', die in 1980 in Gdańsk werden ondertekend. Deze akkoorden bereidden de weg voor de oprichting van Solidariteit, de eerste onafhankelijke vakbond in het Oostblok. Dit jaar vindt de herdenking plaats tegen de achtergrond van een verhitte discussie over de erfenis van Solidariteit als volksbeweging en haar huidige rol als vakbond.
Solidariteit begrijpt eigen identiteit niet
Het Warschause dagbladGazeta Wyborczavroeg vier jonge sociologen wat er vandaag de dag nog over is van de legendarische vakbond en of de bond nog altijd zo belangrijk is. Voor Agata Szczęśniak (30) is dat het utopische aspect, 'een geloof in de mogelijkheid van een radicale en plotselinge maatschappelijke verandering', terwijl Michal Luczewski (31) de erfenis van Solidariteit vooral omschrijft 'als idee van een morele revolutie, die in de geschiedenis van Polen regelmatig opnieuw wordt ontdekt en weer vergeten'. Karolina Wigura merkt op dat er twee even exclusieve verhalen gaan over de mythe Solidariteit. “Volgens het eerste verhaal beleefde de beweging Solidariteit beginjaren 80 een carnavalstijd, toen Polen erin slaagde zich ondanks alle verdeeldheid te verenigen." In het andere verhaal staat pluralisme boven eenheid, waarmee de strijd voor vrijheid van meningsuiting en het recht om anders te zijn werd benadrukt.
In een interview met Józef Pinior, een prominent activist van Solidariteit in de jaren 80, vroeg Newsweek hoe het komt dat het potentieel van Solidariteit verloren is gegaan en hoe het nationale symbool is verworden tot een aanhangsel van de rechtse PiS-partij. “Daar is een fundamentele reden voor", zei Pinior, "Solidariteit is er niet in geslaagd een antwoord te vinden op de vraag wat ze feitelijk is noch heeft ze haar eigen identiteit begrepen. Na de val van het communisme in 1989 is de beweging aan verwarring ten prooi gevallen en vervolgens niet in staat gebleken een politieke partij op te richten die zou opkomen voor de belangen van de maatschappelijke groepen die ze vertegenwoordigde."
Volgens hoofdredacteur Tomasz Lis van het Poolse weekbladWprost ligt de paradox van Solidariteit in het feit dat de mensen die de vakbond hebben helpen opbouwen - arbeiders van grote staatsbedrijven, de werkende intellectuelen en de kerk - degenen waren die uiteindelijk het meest hebben verloren als gevolg van de veranderingen die door Solidariteit werden geïnitieerd. Toch zijn Solidariteit als beweging en solidariteit op zich er nog wel het meest bij ingeschoten. De beweging kreeg de pijnlijkste klappen van haar eigen oprichters: Lech Walesa die zichzelf met de vakbond vereenzelvigde, ‘echte patriotten’ die Walesa aanwezen als geheim agent; voormalig president Lech Kaczyński en voormalig premier Jaroslaw Kaczyński, die beweerden dat ze de beste vertegenwoordigers van de Solidariteittraditie waren, terwijl hun ideeën over een verenigd Polen tot verdeeldheid in de Poolse samenleving leidden.
Wie had dit dertig jaar geleden durven dromen?
In de Gazeta Wyborczaslaat Miroslaw Czech een positievere toon aan. Hij schrijft dat de generatie van Solidariteit geslaagd is voor de test van nationaal leiderschap in de periode waarin een nieuwe staat werd opgebouwd en daarmee de eerste generatie in de contemporaine geschiedenis van Polen is die heeft gezegevierd. “Ze hoefden immers geen getuige te zijn van het neerslaan van opstanden. Ze konden zich de tactiek van kleine stappen tegelijk veroorloven: het verbeteren van het nationale welzijn en het verstevigen van de positie van Polen binnen EU. Dat mag misschien niet de verwezenlijking zijn van al onze dromen van vandaag de dag, maar wie had iets dergelijks 30 jaar geleden dan verwacht?” zo besluit hij.
Solidariteit, een volksbeweging die in 1981 nog werd gesteund door krap 10 miljoen leden, maar tegenwoordig een vakbond is met minder dan 600.000 leden, herdenkt het 30-jarig bestaan van de 'Augustus Akkoorden', die in 1980 leidden tot de oprichting van de eerste onafhankelijke werknemersvertegenwoordiging in een Oostblokland. De gedenkdag heeft in de Poolse pers geleid tot een levendige discussie over de erfenis van de beweging. Een persoverzicht.
