Kies een taal
Dat de globalisering ons verandert, is onvermijdelijk. De globalisering brengt echter geen verandering in onze etnisch-nationalistische wetten. De manier waarop de Litouwse identiteit te vuur en te zwaard wordt verdedigd, begint deze identiteit nu schade te berokkenen.
“Wij luisteren naar Engelse liedjes, kijken naar Russische films en eten worstjes die naar Russisch recept zijn bereid. We wonen in Londen of in Noorwegen en passen ons daar zonder al te veel problemen aan. Niet zo lang geleden werden de functies van president, parlementsvoorzitter en minister van Financiën en van Defensie allemaal vervuld door vrouwen. Tegenwoordig zitten er ook [Litouwse, red.] Polen in de regering. Viktor Uspaskich [leider van de Arbeiderspartij, die deel uitmaakt van de regeringscoalitie, red.] is een geboren Rus, maar behoort al jarenlang tot de populairste politici”, aldus Vladas Gaidys, directeur van Markt- en opinie-onderzoekscentrum Vilmorus.
Met deze opsomming wil hij bewijzen dat Litouwen wel degelijk de kenmerken heeft van een moderne samenleving, met al zijn sterke en zwakke punten. “Een deel van de Litouwse elite vertelt gruwelverhalen over het verlies van identiteit. Dit doet denken aan de periode vóór de toetreding van Litouwen tot de Europese Unie, toen deze zelfde elite schermde met het dreigement van immigratie, drugs en homoseksualiteit, alleen maar om haar eigen taak te verlichten en niet te hoeven discussiëren over de manier waarop een moderne Litouwse samenleving tot stand moest worden gebracht. Maar anders dan politici heeft de samenleving geen last van dit soort angsten. We moeten dus onderscheid maken tussen twee redeneringen: die van de samenleving en die van de elite. En daarbij moet benadrukt worden dat de eerste verandert, maar de tweede niet", is de visie van Vladas Gaidys.
Witte sokken bij een pak
Journaliste Edita Mildazyte herinnert zich nog hoezeer de kledinggewoonten veranderd zijn sinds de onafhankelijkheid [in 1990, red.]. Daarvoor was het voor mannen heel hip om witte sokken bij een pak te dragen, om nog maar te zwijgen van het hoofddeksel met konijnenstaartje dat de ministers droegen. Twintig jaar geleden wist nog niemand wat carpaccio was en waren bananen nog geheel onbekend.
“Wij zijn met nog geen drie miljoen mensen; amper een kwart van het aantal inwoners van Moskou, Istanboel of New York. Natuurlijk moeten wij blijven opkomen voor onze belangen, ons staatsburgerschap, onze ambities voor ons land en onze identiteit. Maar de veranderingen zijn zo groot, dat het verkeerd is ons te blijven vastklampen aan een grondwet die in de periode tussen de beide wereldoorlogen is opgesteld en die de basis vormt van de huidige grondwet", verkondigt Edita Mildazyte stellig.
Historicus Alvydas Nikzentaitis is de overtuiging toegedaan dat “wij niet de Litouwse identiteit moeten beschermen, maar ervoor moeten zorgen dat deze zich op een harmonieuze manier ontwikkelt". Hij onderstreept dat uitvloeisels van de globalisering, migratie, huwelijken met buitenlanders en de geboorte van kinderen in het buitenland voortaan alledaagse verschijnselen zullen worden voor de Litouwers.
“Het is onvermijdelijk dat deze veranderingen ook concrete gevolgen krijgen, bijvoorbeeld voor de wet op het staatsburgerschap. Hoe moeten wij ons opstellen tegenover kinderen van Litouwers die in Groot-Brittannië zijn geboren, als zij een nationaliteit moeten kiezen als ze meerderjarig worden, of tegenover buitenlandse partners van Litouwers die de Litouwse nationaliteit willen krijgen? Hoe moeten wij hun achternaam schrijven? Want het is echt niet alleen bij familienamen van de Litouwse Polen dat er letters in de paspoorten moeten worden vermeld die niet in het Litouwse alfabet voorkomen. Dit probleem speelt ook bij Litouwers die met een buitenlandse partner zijn getrouwd”, benadrukt de historicus.
Dubbele nationaliteit is concurrentievoordeel
Helaas lijken deze kwesties echter tot spanningen te leiden. Het jongste voorbeeld om vast te houden aan de wet op het staatsburgerschap, betreft Deividas Stagniunas, die bij het kunstrijden op de schaats wereldwijd op de dertiende plaats staat. Na een eerdere weigering bij zijn vorige partner, weigert de staat nu ook om zijn huidige Amerikaanse partner de Litouwse nationaliteit toe te kennen. Daardoor ontneemt de staat Stagniunas ook de kans om zijn land te promoten.
Als wij consequente patriotten waren, dan zouden wij ons ook druk moeten maken over Olympisch zwemkampioene Ruta Meilutyte, bijgenaamd het ´gouden meisje´, dat Litouwen zo veel trots heeft gebracht. Zij studeert en traint namelijk al jaren in het buitenland en haar trainer is ook geen Litouwer.
Eveneens in ironische trant kun je stellen dat het in de meest zuivere traditie van het land past om buitenlanders die Litouwen bekendheid willen geven, af te wijzen. Europarlementariër en filosoof Leonidas Donskis heeft zich er meer dan eens over verbaasd dat Litouwen de Litvaks [Litouwse Joden, red.] niet erkent als deel van zijn volk, terwijl zij de eersten waren die Litouwen in de twintigste eeuw wereldwijd op de culturele kaart hebben gezet, in navolging van schilders als Marc Chagall en Chaïm Soutine.
“Als wij geen landgenoten willen kwijtraken, dan moeten wij deze oorlog winnen. We hebben maar een klein landje, dat wij aantrekkelijk moeten maken voor onze burgers, maar niet alleen voor hen. Een dubbele nationaliteit zou een concurrentievoordeel zijn”, vindt de etnoloog Vytis Ciubrinskas.
Beschermen Litouwse bezittingen
De zeer strenge wet op het staatsburgerschap is er vooral op gericht om de Litouwse bezittingen te beschermen. De vrees bestaat namelijk dat vroegere inwoners van Litouwen met een andere nationaliteit - in de eerste plaats de Joden - hun eigendommen komen opeisen. Dat is een publiek geheim.
Er zijn voorstanders van een etnisch-nationalisme, zoals Tomas Baranauskas, gewoon hoogleraar geschiedenis. “De kern van het probleem van de dubbele nationaliteit van immigranten ligt niet in de Litouwse wet op het staatsburgerschap, maar in het feit dat iemand wel Litouws burger wil worden, maar niet zijn eigen nationaliteit wil opgeven. Staatsburgerschap is echter een verbintenis aan de staat. Er kan een conflictsituatie ontstaan. Aan welk land moet je dan je trouw bewijzen?” vraagt hij zich af.
“Wij drammen veel te ver door”, verklaart de beroemde rockmuzikant Andrius Mamontovas. “Alle immigranten die een dubbele nationaliteit willen, zouden deze ook moeten kunnen krijgen. Als ik in Polen opschriften in het Litouws zie, dan vind ik dat hartverwarmend. We moeten niet vergeten dat de weegschaal naar beide kanten kan overhellen.”
