Wie herinnert zich Kosovo nog? De oorlog in 1999, de NAVO-bombardementen tegen Servië, de inzet van de internationale KFOR-vredesmacht en het instellen van een protectoraat onder de vlag van de VN? En ten slotte, op 17 februari 2008, het uitroepen van de onafhankelijkheid, die inmiddels door bijna 100 landen wordt erkend. Daarna nam de Europese Unie (EU) met Eulex, de grootste civiele missie uit haar geschiedenis, de taken van de VN over. In september 2012 kwam er een einde aan het internationale toezicht. Zo samengevat lijkt het allemaal niet zo ingewikkeld. De verzelfstandiging van een land. De details dwingen ons echter om wat genuanceerder te werk te gaan. Als je het nieuwe wetboek van strafrecht omdraait, zie je het logo van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

EU zou oogje dichtknijpen in strijd tegen corruptie

We weten al van Afghanistan en Irak dat het bewerkstelligen van vrede heel wat gecompliceerder is dan het winnen van een oorlog. Ook in Kosovo ligt "nation building", de kosten die ermee gemoeid zijn (ruim 600 miljoen euro in vijf jaar voor Eulex, de Europese politie- en justitiemissie) en de aanpak ervan uiterst gevoelig. Wat is de prijs voor de zo vurig gewenste vrede en stabiliteit na de bloedige oorlogen van de jaren 90? De argwaan hieromtrent wordt almaar groter: de EU zou in de strijd tegen corruptie en zware criminaliteit een oogje dichtknijpen. Hoofddoel is de in maart 2011 op gang gebrachte dialoog tussen Kosovo en Servië. "Iedereen, van de lidstaten tot de lokale overheid, lijkt teleurgesteld in Eulex" erkent de Sloveen Samuel Zbogar, speciaal EU-gezant in Pristina. "Maar het is onjuist om te denken dat we kunnen volstaan met het sturen van rechters en politieagenten om te zorgen dat alles op slag te verandert. Zoiets kost tijd."

Eulex wordt door 5 EU-landen niet erkend

Intussen gaan de jaren voorbij en zwelt de discussie verder aan. In het najaar van 2012 heeft de Europese Rekenkamer een kritisch rapport uitgebracht over de resultaten van Eulex. De Duitse minister van Defensie, Thomas de Maizière, heeft een diplomatiek taboe doorbroken toen hij stelde dat de missie "een nieuw begin, nieuwe mensen, een nieuwe structuur en een nieuwe naam" nodig heeft. Berlijn maakt zich boos over de verlenging van de aanwezigheid van NAVO-troepen in Kosovo (KFOR, met 5.500 manschappen), die voor bijna een kwart uit Duitsers bestaan.
Het eerste zwakke punt van Eulex is politiek van aard: de missie is bedoeld om een land te helpen dat door vijf EU-lidstaten niet wordt erkend. Het tweede zwakke punt is het territoriale aspect. In gemeenten in het noorden van Kosovo, waar Serviërs wonen, kan de missie haar werk niet goed doen. Dienstauto's van Eulex komen niet altijd langs de opgeworpen wegversperringen. Getuigen worden geïntimideerd of zijn de missie vijandig gezind. De vele bestuurslagen zorgen voor chaos. En hoe moet de wet worden gehandhaafd als onduidelijk is welke wet van toepassing is?

"Verblijf Eulex-personeel is te kort

Ten slotte zijn er nog de eigenaardigheden die samenhangen met "state building". De goed betaalde buitenlanders (gemiddeld 8.000 euro per maand) van Eulex luisteren eerder naar hun eigen regering dan naar de leidinggevenden. Hun verblijf in Kosovo is te kort - een à twee jaar - om zich goed in te werken en de mentaliteit te leren kennen, al hebben velen van hen al gewerkt voor Unmik, de VN-missie in Kosovo. Hun Kosovaarse collega's zijn nog niet klaar om de taken over te nemen. Bijna 80% van hen is opgeleid onder het voormalige Joegoslavische regime en daarna jarenlang werkloos geweest. Nadat het personeelsbestand in 2012 met 25% is ingekrompen, ligt nu het idee op tafel om Eulex in een andere vorm te gieten. Het einde van de missie is vastgesteld op juni 2014, maar het is niet erg waarschijnlijk dat die datum wordt gehaald. De Kosovaarse justitie heeft noch de vrijheid noch de middelen noch de deskundigheid om gevoelige onderzoeken zelfstandig uit te voeren.

Verpletterend bewijs dat Thaci corrupt is

In Kosovo vinden gelijktijdig twee processen plaats. Ten eerste wordt met hulp van Eulex een rechtsstaat opgebouwd. Dat duurt zeker enkele decennia. Ten tweede moeten met steun van Brussel de betrekkingen tussen Belgrado en Pristina worden genormaliseerd, zodat beide landen op een dag tot de EU kunnen toetreden. Deze beide processen zijn onverenigbaar. Eulex en Westerse inlichtingendiensten beschikken over verpletterend bewijs dat de Kosovaarse politieke elite rond premier Hashim Thaci, die juist voor normalisering moet zorgen, betrokken is bij corruptie en zware criminaliteit. Het valt niet moeilijk om hier een parallel te trekken met de clan rond president Karzaï in Afghanistan.
"Lokale rechters staan onder druk van politici en Eulex staat onder druk van Brussel”, vat de Kosovaarse onderzoeker Shpend Kursani, werkzaam op het Kipred-instituut en schrijver van een rapport over de Europese missie, de situatie kort en bondig samen. "Als gerechtelijk onderzoek de stabiliteit en de dialoog in gevaar brengt, zullen ambtenaren van Mrs. Ashton [hoge vertegenwoordiger van de EU voor Buitenlandse Zaken] zeker ingrijpen". Hashim Thaci wordt bij gebrek aan beter door het Westen geaccepteerd. Temeer omdat er een tekort is aan politici. Na de oorlog hebben de nog jonge kaderleden van het Bevrijdingsleger van Kosovo de macht gegrepen. Rechtscultuur en het welzijn van de bevolking blijven abstracte begrippen.

Europa kan beter leraren en artsen sturen

"Alleen kleine vissen gaan de gevangenis in, niet de haaien", stelt Albin Kurti, leider van de nationalistische beweging Vetëvendosje. Volgens Albin Kurti kan Europa beter leraren en artsen sturen dan rechters en politieagenten. Avni Zogiani, een vooraanstaand figuur uit de burgersamenleving, deelt die twijfel over de motivatie van Eulex. "We hebben ze alle mogelijke dossiers en bewijzen geleverd", zegt de directeur van COHU, een organisatie die zich bezighoudt met het bestrijden van corruptie. "Er is onderzoek gedaan, maar uiteindelijk is niemand aangeklaagd. Eulex laat gehoorzame leden van de elite straffeloos hun gang gaan"

Servië-Kosovo

Geschil staat toetreding in de weg

Het oplossen van het geschil tussen Belgrado en Pristina is een “essentiële voorwaarde om een startdatum te krijgen voor de toetredingsonderhandelingen tussen Servië en de EU en voor de onderhandelingen voor een stabilisatie- en associatieovereenkomst tussen de EU en Kosovo”, roept dagblad Danas in herinnering. De discussies tussen de politieke leiders van beide landen die in oktober zijn begonnen onder leiding van de EU worden op 19 februari hervat in Brussel.
De Servische premier Ivica Dačić zal op die dag een ontmoeting hebben met zijn Kosovaarse ambtsgenoot Hashim Thaci, in aanwezigheid van de Hoge Commissaris voor Buitenlandse Zaken, Catherine Ashton. “De kwestie van Noord-Kosovo, dat voornamelijk bewoond wordt door Serven die de Kosovaarse instellingen niet willen erkennen” zal een hoge plaats innemen op de agenda.