En de winnaar is... Beppe Grillo

Het enige wat bij deze verkiezingen vaststaat, is dat Beppe Grillo heeft gewonnen. ‘Gewonnen’ is nog zwak uitgedrukt. De stembussen waren getuige van een ware volksopstand tegen de elite. Ten minste één op de vier kiezers heeft zijn stem uitgebracht op de lijst van de ex-komiek, vaak zelfs zonder zo vriendelijk te zijn om die stem vooraf kenbaar te maken aan de opiniepeilers, die ook als elitair worden beschouwd. En niet alles kan worden teruggevoerd tot de onderbuik, hoezeer deze ook rommelt en die nog meer lawaai maakt als hij leeg. Er is hier sprake van een gevoel, niet alleen van wrok. Er is de radeloze hoop dat de leden van de Vijfsterrenbeweging die in het parlement zullen zetelen, anders zijn, dat ze niet stelen, maar vooral, dat ze luisteren: iets wat de anderen niet meer deden.

Het is alsof uit duizend kamers een schreeuw klonk van duizend eenlingen die via de kabels van de computer met elkaar waren verbonden. Een virtuele emotie die in de loop van de tijd is uitgedijd en individuen bijeen heeft gebracht die zich onbegrepen en overschaduwd voelden door te veel bendes: die van de politici, journalisten, bankiers en van degenen met kruiwagens. Ieder lid van de gemeenschap heeft een eigen verhaal en nederlaag: sommigen zijn hun baan kwijtgeraakt of hebben nooit werk heeft gevonden, anderen verloren het vertrouwen in hun toekomst, in de staat en tussenliggende schakels als partijen en vakbonden.

Teleurgestelde eenlingen

Ze hebben geen hekel aan de politiek, maar aan degenen die er al te lang in zitten, zonder daar noch de deskundigheid, noch het morele gezag voor te hebben. Niemand had aandacht voor deze teleurgestelde eenlingen en Grillo heeft die leemte opgevuld. Eerst met een opgestoken middelvinger en vervolgens met concrete voorstellen en een flinke dosis utopische denkbeelden. Hij schetste plaatjes die iedereen zelf kon inkleuren.

Wat sociale structuur betreft is zijn beweging een franchisesysteem: in Turijn bevinden zich (tevens) de sociale centra die het kapitalisme omver willen werpen, in Bergamo wordt er gestreden tegen Equitalia, het gedeeltelijke staatsbedrijf dat belastingen int, en in Palermo bestaat de beweging uit wanhopige burgers die allergisch zijn voor elke vorm van bemoeizucht, zowel van de staat als op particulier gebied. Overal waar onbehagen was, bood Grillo een format en een gezicht: het zijne.

De heren en dames politici wisten of konden zelfs geen alternatief bieden. Het zou al hebben volstaan om voor de dag te komen met een fatsoenlijke zelfhervorming, enkele besparingen in de kosten en het aantal parlementsleden, een verkiezingscampagne die niet alleen draaide om cijfers, maar ook om het milieu, leven en de toekomst. In plaats daarvan dreunden ze naakte cijfers op, debatteerden ze over Merkel en mompelden ze in onsamenhangende metaforen, met hun hoofd ergens anders.

Vrijkaartjes voor een land van plezier

De enigen die hier op de aardbol achterbleven om te vechten, waren een oude zakenman met zijn zakken vol vrijkaartjes voor een land van plezier en een derderangsacteur die het verleidingstrucje van Berlusconi zo goed heeft bestudeerd dat hij erin is geslaagd hem naar een hoger niveau te tillen. Grillo koos voor de taal van de showbusiness, die enige taal die de Italianen blijkbaar begrijpen na een leegte van twintig jaar, maar hij besloot deze taal te gebruiken voor serieuze zaken.

Zijn populariteit, energie en zelfs zijn gebreken deden de rest. Ook zijn keuze voor onbekende en weinig representatieve kandidaten bleek een troef. Als van al die nieuwe politieke bewegingen alleen de zijne is doorgebroken, is dat ook omdat – in tegenstelling tot Monti en Ingroia – Grillo zijn beweging niet heeft opgevuld met nepberoemdheden, kille technocraten en stoffige notabelen.

Hij heeft trouwe volgelingen van divers pluimage: van de pragmatische dromer tot figuren met verstokt zelfmedelijden. Maar bij de vele kiezers van het laatste uur overheerst volgens mij een combinatie van twee schijnbaar tegenstrijdige sentimenten. Aan de ene kant het hartstochtelijke verlangen om het systeem te laten instorten, in de hoop dat uit de puinhopen van de verschillende klassen een nieuwe leidende klasse kan opstaan. En aan de andere kant de rationele berekening om een handjevol buitenstaanders met scherpzinnige blik naar het parlement te sturen om licht te werpen op de machtsintriges.

Betrouwbare toezichthouders

En nu? De beweging van de betrouwbare toezichthouders is zo nieuw dat zelfs degenen die erop hebben gestemd niet precies weten wie ze zijn. Is Grillo de autoritaire baas van de ploeg of slechts een scheidsrechter die toeziet op de naleving van de regels en fluit voor rode kaarten? Krijgen de parlementsleden hun orders van hem of, zoals ze in koor verzekeren, alleen van het volk op internet aan wie ze ieder voorstel zullen voorleggen, van het onwaarschijnlijke regeringsakkoord tot de naam van het volgende staatshoofd?

De enige domme vraag die je kunt stellen is of de kiezers van de Vijfsterrenbeweging nu eigenlijk links of rechts zijn. Grillo heeft geen stemmen van de andere partijen afgenomen. Hij heeft slechts de stemmen opgeraapt die zij hebben laten vallen. En de volgende keer zouden dat er nog veel meer kunnen zijn.

Commentaar

Een eurosceptische stem

"Een shockerende uitslag: er is geen meerderheid", constateert Corriere della Sera de dag na de Italiaanse parlementsverkiezingen. De linkse coalitie wist de absolute meerderheid in de Kamer van Afgevaardigden, maar niet in de Senaat. Komiek Beppe Grillo van de Vijfsterrenbeweging haalde vanuit het niets een kwart van de stemmen. Voor commentator Massimo Franco heeft hij de stemmen van "een eurosceptisch Italië binnengehaald dat zich verzet tegen de bezuinigingspolitiek"*:

Er is een derde machtsblok opgekomen, maar niet dat van de regerende, gematigde en pro-Europese Mario Monti. In plaats daarvan dat van de radicale, strijdlustige en populistische Beppe Grillo, die een verrassend resultaat heeft geboekt. Maar naast de komiek, die een kwart van de stemmen in de wacht wist te slepen, is er nog een andere winnaar: Silvio Berlusconi. Hij gokte op zijn eigen overleving en hij heeft zich hiervan verzekerd met een slinger aan satellietpartijtjes die hem in de senaat meer zetels hebben opgeleverd dan centrumlinks en in de kamer bijna voor een sensationeel succes zorgden.

Het is alsof Italië het idee van een opschorting van de democratie heeft verinnerlijkt; en weigert de internationale gevolgen van dit verkiezingsresultaat te analyseren. Sterker nog, Italië heeft besloten deze gevolgen te tarten door toe te geven aan het gevoel dat niets ziet in begrotingsdiscipline, dat niet op zijn gunstige effecten op de overheidsfinanciën wordt beoordeeld, maar op zijn negatieve effecten op de groei en werkgelegenheid. Monti moet boeten voor een controversiële keuze, impopulariteit en onervarenheid. Het is slechts te hopen dat hij zich niet revancheert als Italië op Europees niveau geïsoleerd uit de verkiezingen tevoorschijn komt. De komende maanden zal de rekening van deze democratische keuze bij de stembus moeten worden opgemaakt. Als er geen akkoord en eenheid kan worden bereikt over enkele hervormingen, zit het er dik in dat het een korte, zeer korte legislatuur wordt. Met het risico dat er een bewindvoering komt die nog veel traumatischer wordt dan wat de afgelopen maanden is gezien.