"Zie mijn werk, oh machtige, en wanhoop", regel uit het gedicht 'Ozymandias' van de Engelsman Percy Bysshe Shelley (1792-1822).

De erfenis van de Iron Lady

Gedurende een 11-jarig bewind wist Margaret Thatcher het economische en politieke klimaat in Groot-Brittannië ingrijpend te wijzigen: van de ontmanteling van de vakbonden tot de overwinning op het Argentijnse leger in de Falkland-oorlog. Haar politieke erfenis is nog altijd voer voor discussie.

Gepubliceerd op 9 april 2013 om 16:30
"Zie mijn werk, oh machtige, en wanhoop", regel uit het gedicht 'Ozymandias' van de Engelsman Percy Bysshe Shelley (1792-1822).

Meer dan twintig jaar zijn verstreken sinds Margaret Thatcher met tranen in haar ogen de deur van 10 Downing Street voor het laatst als premier achter zich dichttrok. Een moment dat vrijwel iedereen in het geheugen gegrift staat. Het betekende het eind voor een premierschap dat meer dan tien jaar lang vorm had gegeven aan dit land, dat in die periode een enorme transformatie doormaakte. Daar doen de afgelopen jaren, waarin een op leeftijd komende Thatcher zich ophield in de periferie van de Britse politiek, geen afbreuk aan.

De jaren ’70 lijken een eeuwigheid geleden. Niet alleen Groot-Brittannië, maar de hele wereld is sindsdien veranderd. Desondanks zijn de sentimenten uit de tijd waarin Thatcher aan de macht kwam, nog altijd springlevend. Groot-Brittannië is nog altijd even verdeeld als de dag waarop zij zich terugtrok uit de politiek. Het is echter te eenvoudig om te zeggen dat Margaret Thatcher een vrouw van uitersten was.

Weigering om compromissen te sluiten

Mogelijk wist zij van tevoren dat haar persoon verdeeldheid zou zaaien. Beroemd is haar speech na haar eerste verkiezingsoverwinning waarin zij een citaat gebruikte uit het gebed van St. Francis: “Waar onenigheid is, kunnen wij zorgen voor harmonie”. De stellige overtuiging waarmee zij de Conservatieven en later het land leidde – en die een schril contrast vormde met het pessimisme van beide – was niet alleen haar kracht, maar ook een zwakte die haar fataal zou worden.

Zonder haar doelgerichte aanpak– van een robuust monetair beleid en het privatiseren van staatsbedrijven tot de verkoop van onroerend goed en de strijd tegen het broeikaseffect – zou ze nooit hebben bereikt wat ze voor ogen had. Er waren echter ook momenten waarin haar weigering om compromissen te sluiten, haar politieke leven nodeloos gecompliceerd maakte. Die halsstarrige houding betekende uiteindelijk ook haar ondergang.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Falkland-oorlog mooiste moment

Vanuit het perspectief van de overwinnaar gezien was de Falkland-oorlog misschien wel haar mooiste moment. Maar had die oorlog niet voorkomen kunnen worden wanneer ze de dialoog met Argentinië was aangegaan? En had ze de steeds groter wordende macht van de vakbonden niet kunnen indammen zonder het trauma van de landelijke mijnstakingen? Had de vrede in Noord-Ierland misschien niet eerder bereikt kunnen worden?

Haar medestanders vinden van niet; zelfs na de bomaanslag in Brighton in 1984 was haar standvastigheid noodzakelijk. Voor haar tegenstanders ligt dat uiteraard anders, wellicht met uitzondering van de kwestie Noord-Ierland. Ruim twintig jaar na dato zijn er nog altijd twee kampen, en onder de oppervlakte van de Britse politiek zorgt verbittering nog altijd voor een bijna onoverbrugbare kloof.

Zeer eenvoudige afkomst

Vanwege haar zeer eenvoudige afkomst – haar imago van kruideniersdochter werd meer dan eens tegen haar gebruikt - en het feit dat ze als vrouw moest opboksen tegen een mannenbolwerk, had ze hard werken en een enorme betrokkenheid met de paplepel ingegoten gekregen.

Wat aanvankelijk een van haar sterke kanten was, maakte haar kwetsbaar toen ze haar grip leek te verliezen op het instituut waaraan ze haar macht te danken had. De rellen rond het invoeren van inkomensonafhankelijke belastingen of ‘poll-tax’ – een van de zeldzame keren dat Thatcher bakzeil moest halen – lieten zien hoezeer ze verwijderd was geraakt van de belastingbetaler, daar waar ze altijd had beweerd te staan voor de belangen van het volk.

Tekort sociale huurwoningen

Aan veel van de beleidsmaatregelen die onder haar bewind werden doorgevoerd, kleeft nog altijd de negativiteit die destijds al voor veel controverse zorgde. Een uitverkoop door wooncorporaties zorgde voor een tekort aan sociale huurwoningen, waarvoor het land nu nog altijd de rekening betaalt. Populair kapitalisme bracht nieuwe aandeelhouders met zich mee, maar ook nieuwe verliezers toen de financiële crisis uitbrak. De ‘Big Bang’ die het handelen op de beurs makkelijker maakte, kan achteraf worden beschouwd als voedingsbodem voor de excessen van de jaren ’90 en het eerste decennium van de 21e eeuw.

De ontmanteling van de vakbonden - die onder meer het oprichten van nieuwe bedrijven, zoals The Independent, moest stimuleren – droeg volgens sommigen ook bij aan problemen van de grotendeels gedereguleerde economie zoals we die vandaag kennen, zoals lage lonen en een lage productiviteit.

Bewonderd om haar principes

In het buitenland stond Mevrouw Thatcher, zoals ze altijd werd genoemd, in een heel ander licht. Zowel in Oost- als in Midden Europa werd ze bewonderd om haar principes, en om de begrijpelijke taal die ze sprak. Haar verstandhouding met wereldleiders als Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov vormde mede de basis voor het einde van de Koude Oorlog. Daarbij nam ze overigens bewust een risico met Gorbatsjov en zijn ambitieuze hervormingsplannen.

Ook keerde Groot-Brittannnië onder haar bewind terug als belangrijke speler op het wereldtoneel, een rol die het land niet had gespeeld sinds de dagen van Churchill. Ondanks de ambities van Tony Blair heeft Groot-Brittannië die vooraanstaande positie sindsdien niet kunnen vasthouden. Dat ze bekend stond als Euroscepticus, kan niet los worden gezien van haar conservatisme. Vergeleken met de druk waar de hedendaagse Engelse politiek onder zucht, lijkt dat ineens een veel minder groot probleem. Dat neemt niet weg dat Europa het hoofdpijndossier was, dat haar ondergang inluidde.

Geen politieke opvolger

Elf jaar lang was Margaret Thatcher in Groot-Brittannië aan de macht, en was zij ook een belangrijke figuur in de wereld. Ze stelde nieuwe normen voor de wijze waarop een premier macht uitoefent. Hoewel Thatcherisme een algemeen bekend begrip is geworden, is het voor haar nalatenschap veelzeggend dat ze nog altijd geen politieke opvolger heeft. Niet voor niets distantieerde David Cameron zich al heel vroeg in zijn carrière van haar uitspraak dat “de maatschappij niet bestaat”.

Anno 2013 lijkt Groot-Brittannië in vrijwel niets op het land waar Thatcher in 1991 met lichte tegenzin aftrad als politiek leider. Tegelijkertijd staan politieke kwesties waarvoor zij zich inzette – zoals het belastingstelsel, privatisering en het beschermen van de Britse soevereiniteit in Europa – tegenwoordig opnieuw op de politieke agenda. Dat zegt iets over haar vooruitstrevendheid, maar zeker ook over de belemmeringen voor de huidige generatie van politici om een democratie te veranderen.

In haar hoogtijdagen was Margaret Thatcher een schoolvoorbeeld voor krachtig leiderschap. Helaas liet het Britse volk destijds met een bijna bewonderenswaardige koppigheid zien dat het niet graag wordt geleid.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp