Kies een taal
Geld regeert de wereld, vooral in Brussel. Een [Engelse, red.] “billion” euro in het Portugees is gewoonlijk “mil milhoes de euros”, ofwel duizend miljoen [in het Nederlands: een miljard, red.]. In het Spaans betekent “billón” een miljoen miljoen, en wordt “billion” vertaald met “mil millones de euros”. In het Kroatisch zegt men voor duizend miljoen echter “milijarde” , in het Nederlands “miljard”. Wanneer de Fransen echter over “un billion” spreken, bedoelen ze wat de Britten een “trillion” noemen. O ja, en een Duits “Billiarde” komt overeen met een Frans “quadrillion”. Logisch toch?
2.000 à 3.000 vertalers
Vertalen op het hoofdkantoor van de EU is een ingewikkelde - en vaak kostbare - zaak. De Europese Commissie kent drie officiële “proceduretalen”: Duits, Frans en Engels. Maar met de uitbreiding van de Unie en 23 talen die in de lidstaten worden gesproken, is het aantal vertalers explosief gegroeid van 200-300 tot 2.000-3.000. De EU produceert naar schatting 1,76 miljoen te vertalen pagina's per jaar, tegen een kostprijs van € 300 miljoen. Op 1 juli, wanneer Kroatië tot de EU toetreedt, komt er nog een taal bij.
In deze barre tijden willen nationale regeringen maar al te graag de EU-begroting kortwieken. Mede daarom werd een recente toespraak van de Duitse president met groot enthousiasme ontvangen. In die toespraak, die in februari werd gehouden, sprak Joachim Gauck over de toekomst van de Europese integratie. Hij stelde voor om Engels tot de officiële taal van de EU te maken: “Het is waar, jongeren groeien op met Engels als de 'lingua franca'. Volgens mij moeten we de zaken echter niet simpelweg op hun beloop laten als het gaat om taalkundige integratie.” Dat klonk federalisten en fiscale haviken als muziek in de oren: de EU zou beter gestroomlijnd en efficiënter worden wanneer in de wandelgangen in Brussel Engels wordt gesproken.
Gebruik van het Frans is afgenomen
Maar hoe realistisch is dat? Tot op zekere hoogte zou het een reeds bestaande tendens bevestigen. Sinds de ‘big bang’ van de Oost-Europese uitbreiding in 2004 is het gebruik van het Frans tijdens conferenties afgenomen - en Duits is tegenwoordig alleen op papier nog een “officiële taal”.
De documenten van het Europees Parlement worden uitsluitend in de relevante talen omgezet: er bestaan bijvoorbeeld geen vertaalde stukken over het gemeenschappelijk visserijbeleid in het Tsjechisch.
Maar als de Noord- en Oost-Europese staten het Engels als officiële taal zouden verwelkomen, zou het zuiden luidkeels protesteren. Sommige Franse diplomaten zeggen dat het Engels “Angelsaksische” noties over politiek en economie in het hart van de Europese beleidsvorming zou smokkelen. Vorig jaar december boycotte een journalist van het Franse dagblad Libération een persconferentie over het EU-voorzitterschap in Dublin, omdat er uitsluitend Engels werd gesproken. Als er werkelijk geen geld was voor vertalers, betoogde hij op zijn blog, had Gaelic de voertaal moeten zijn.
Ondemocratisch
Juridisch gezien zou het ook problemen opleveren. “Het Engels uitroepen tot de officiële taal van Europa zou compleet ondemocratisch zijn”, zegt Diego Marani, romanschrijver en beleidsfunctionaris bij het Directoraat-Generaal Tolken van de Europese Commissie. Hierdoor zou de integratie van Europa bepaald niet voortschrijden; integendeel, het project zou een nog meer elitair karakter krijgen. Volgens Marani kosten de taalgerelateerde werkzaamheden in de EU de burger ruwweg twee kopjes koffie per jaar: slechts weinig geld voor iets meer democratie.
Hoe zit het met alternatieve oplossingen? Een voorstel om van Latijn de officiële werktaal te maken is helaas een oude 1 aprilgrap, maar een van de tolken gelooft dat Esperanto een veelbelovender lingua franca zou zijn dan Engels. Een ander vindt dat diplomaten nooit in hun moedertaal zouden mogen spreken om zo een gelijk speelveld te creëren. In het kantoor van Marani hebben medewerkers geëxperimenteerd met “Europanto”, dat hij beschrijft als “der jazz des linguas”: een los mengtaaltje, dat put uit het gemeenschappelijke corpus van Europese talen, zonder grammaticale regels en een onbeperkte woordenschat.
Serieus signaal
Europanto is natuurlijk een grap, maar het geeft wel een serieus signaal af. Een gemeenschappelijke Europese taal invoeren, is dan politiek gezien misschien onmogelijk, maar dat wil niet zeggen dat er op den duur niet toch zo'n taal zal ontstaan. Vorig jaar stelde een gefrustreerde senior vertaler van de Europese Rekenkamer een document van 33 pagina’s samen met Engelse termen die in EU-publicaties vaak verkeerd worden gebruikt (bijvoorbeeld “to precise” in de zin van “samenvatten” of “actors” in de zin van "personen of organisaties die bij een activiteit betrokken zijn" in plaats van “toneelspeler”). Eurospeak mag dan wellicht mensen die Engels als moedertaal hebben, niet prettig in de oren klinken, het kon zich best wel eens voor onze ogen tot een lingua franca ontwikkelen. Discardant la textbuch, externalise sus sprachangst y just improviste.
