Kies een taal
In Brussel zijn de voorbereidingen voor de Europese verkiezingen van volgend jaar in volle gang. Sommige mensen verwachten er gouden bergen van en zijn nu al helemaal opgetogen. De grootste enthousiastelingen voorspellen dat de verkiezingsuitslag van mei 2014 een enorme stap voorwaarts zal betekenen voor de democratie. Elke politieke groepering in het Europees Parlement is verzocht een kandidaat voor de functie van EC-voorzitter aan te gaan wijzen, en nu wordt er volop gespeculeerd.
Zouden de socialisten Martin Schulz dan kandidaat stellen? Zou het feit dat een Duitser de lijst aanvoert als provocatie worden opgevat? Zou de EVP – de partij van de Europese christendemocraten - de Poolse premier Donald Tusk echt kandidaat kunnen stellen als hij daarvoor zijn functie als regeringsleider zou willen opgeven?
Weinig vrouwen
Er dienen zich ook nog andere vragen aan: zou het orthodoxe federalisme van de liberaal Guy Verhofstadt geen afschrikwekkend effect hebben op het huidige Europa? Waarom zijn er zo weinig vrouwen onder de gepolste kandidaten? En, nee toch, is José Manuel Barroso echt van plan om nog eens voor vijf jaar bij te tekenen?!
Toch bestaat de hoop dat de politisering van de benoemingsprocedure van de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie een stap voorwaarts is voor de democratie. Dat idee is niet nieuw. Een van de grootste specialisten op het gebied van de EU, de Brit Simon Hix, pleit al langer voor deze gedeeltelijke aanpassing van het systeem. Zijn boek ‘What’s wrong with the European Union & how to fix it’ uit 2008 werd al meerdere malen herdrukt.
Simon Hix stelt daarin dat de besluiten van de EU in toenemende mate verpolitiekt zijn. In zijn ogen schrikt de huidige consensuscultuur Europese burgers af om antwoorden te eisen. Volgens zijn voorspellingen zou een openlijke concurrentie tussen een groter aantal kandidaten voor de functie van EC-voorzitter de democratie uiteindelijk versterken.
Op een akkoordje gooien
Tot nu toe geschiedde de benoeming van de voorzitter van de Commissie in besloten kring. Regeringsleiders gooiden het op een akkoordje en het resultaat daarvan was de vaak inconsistente benoeming van een compromiskandidaat. Los daarvan zou het heel verfrissend zijn om te breken met de achterkamertjespolitiek en geheime onderhandelingen.
Maar de ervaringen met de huidige Europese democratie leveren een reeks netelige kwesties op, waarvoor tot op heden nog geen oplossing is gevonden. Zou Martin Schulz bijvoorbeeld de lijst van de sociaaldemocraten in Zweden kunnen aanvoeren? Nee, want de lidstaten worden tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement kiesdistricten, dus zullen er in Zweden altijd Zweedse kandidaten op de lijst staan.
Maar ook al kunnen Zweedse burgers niet op Martin Schulz stemmen, dan is het toch mogelijk om posters met zijn afbeelding in Zweden op te hangen als hij de kandidaat wordt van de Europese socialisten. Dat wekt verwarring.
Europese leiders hebben het laatste woord
En hoe moet we weten welk beleid er wordt gevoerd? Martin Schulz pleit voor een Europees beleid dat veel federalistischer van opzet is dan wat een groot aantal Zweedse sociaaldemocraten voorstaat, maar hoe moeten kiezers nu weten voor welke politieke lijn ze stemmen? Ook dat is verre van duidelijk.
In zuiver formeel opzicht is de verkiezingsprocedure zelf overigens ook niet transparant. Volgens de bepalingen in artikel 17 van het Verdrag van Lissabon, wordt de voorzitter van de Commissie benoemd “op basis van de verkiezingen voor het Europees Parlement”, maar wordt een kandidaat voorgedragen door de Europese Raad (de top van staats- en regeringsleiders). Heel subtiel.
Tien tegen een dat de verkiezingen van 2014 een teleurstellend resultaat gaan opleveren. De Europese leiders hebben immers altijd het laatste woord. En is het werkelijk zo’n goed idee om de EC-voorzitter een democratische legitimiteit te willen verlenen, alsof het om een regeringsleider zou gaan?
Europese democratie nationaal verankerd
De Europese Commissie is een supranationale instelling met uitgebreide bevoegdheden en vele privileges. Ze is als enige bevoegd om nieuwe Europese wetsvoorstellen te doen, ze heeft beslissingsbevoegdheid over een aantal van deze wetten, ze waakt over de naleving ervan en ze heeft de bevoegdheden om juridische stappen te ondernemen tegen landen die de regels overtreden.
De EC loopt met deze manier om de voorzitter te benoemen dus het risico dat ze precies het omgekeerde effect bereikt van wat ze had verwacht en dat ze een toename veroorzaakt van de concentratie van bevoegdheden door legitieme verwachtingen te wekken op het gebied van politieke actie. Maar de invloed van de Commissie zou juist moeten worden beperkt in plaats van nog verder versterkt.
Zorg er dus voor dat de Europese democratie op nationale schaal wordt verankerd door de rol van het Europees Parlement te versterken. Zorg er dus voor dat er meer kandidaten worden opgenomen in de procedure voor de opvolging van José Manuel Barroso en dat er openbare hoorzittingen worden georganiseerd. Maar doe niet net alsof de Commissie de regering van de Europese Unie is.
