Kies een taal
In het ‘Parlementarium’, het hippe bezoekerscentrum van het Europees Parlement in Brussel, worden in een expositieruimte videoboodschappen en voorwerpen van leidende Europarlementariërs getoond. Parlementsvoorzitter Martin Schulz koos voor een stuk metselwerk: een deel van een laag muurtje dat ooit Duitsland van Nederland scheidde. “Die muur staat er dankzij de EU niet meer”, verklaart Schulz. De Europese Unie kan niet zoals de NAVO claimen dat zij de Berlijnse muur neerhaalde, maar kan wel opscheppen over het laten verdwijnen van de Europese binnengrenzen.
Wat Schulz betreft, hebben Europeanen het volste recht om hun verschillende identiteiten angstvallig te bewaken maar om ze te kunnen behouden, moeten ze zich verder verenigen. En de plek bij uitstek om hun toekomst te bespreken is het Parlement. Het was Nigel Farage, leider van de Britse Onafhankelijkheidspartij Ukip die deze illusie doorprikte: “Dit is het enige parlement ter wereld dat zelf geen wetgeving kan initiëren”, zei hij in zijn videoboodschap. Het parlement was het ‘minst belangrijke’ van de drie grote EU-instellingen. In een stad waar je zoveel voorzitters vindt, telt het leiden van het Parlement veel minder dan het leiden van de Europese Commissie (het EU-ambtenarenapparaat) of de Europese Raad (dat 27 regeringen vertegenwoordigt).
Politiek experiment
Eurocritici vinden steeds meer gehoor en kunnen wel eens flink in aantal toenemen na de Europese verkiezingen van mei volgend jaar. Europa wordt in toenemende mate verantwoordelijk gehouden voor de economische crisis en ongewenste immigratie. Het vertrouwen in de EU-instellingen heeft een historisch dieptepunt bereikt. Burgers vinden dat ze geen invloed hebben op de besluiten die er in Brussel worden genomen. Sinds 1979 is de opkomst bij de Europese verkiezingen bij iedere stembusgang weer lager.
In antwoord daarop pleit Schulz voor een politiek experiment waardoor de verkiezingen in een Europa-brede wedstrijd zouden veranderen. Politieke groeperingen zouden de kandidaten voor het voorzitterschap van de Europese Commissie nomineren, die elkaar vervolgens tijdens verkiezingsdebatten en op tv mogen bevechten. Het is een publiek geheim dat Schulz, een Duitse sociaaldemocraat, zelf op de baan aast. De man wiens carrière een doorn in het oog van Europese leiders was, zou nu wel eens een grote rol in hun agenda kunnen gaan spelen.
Door nationale verkiezingen na te bootsten, waarbij de leider van de winnende partij de ‘premier’ wordt, hoopt Schulz de aandacht van de kiezers van kleine binnenlandse zorgen af te leiden. Hij wil het debat veranderen van een steriele discussie over voor of tegen de EU in een discussie over welk type unie Europa moet zijn. Bovendien wordt het zo voor types als Farage moeilijker de Commissie te verwijten dat deze ‘ongekozen’ zou zijn.
Geknipt voor een filmrol als Nazi-kapo
De voormalige zware drinker, nu geheelonthouder, en eigenaar van een boekwinkel, Schulz klom vanuit de gemeentepolitiek op tot het Europees Parlement, waar hij later leider werd van de grootste Europese centrumlinkse socialisten- en democratengroep. Buiten Brussel staat hij bekend om zijn ruzie in 2003 met de Italiaanse premier Silvio Berlusconi, die, in reactie op de kritiek die hij te verduren kreeg, Schulz toebeet dat hij de ideale kandidaat was voor een filmrol als Nazi-kapo in een concentratiekamp.
Zelfs bewonderaars vinden Schulz soms vechtlustig en impulsief. Toch maakte hij op Amerikaanse ambtenaren indruk als een slimme politicus die van het Europees Parlement net zoiets wil maken als het Amerikaanse Congres. Hoewel hij kritisch is over Angela Merkels bezuinigingsbeleid, houdt hij ervan om op te treden als bemiddelaar tussen de Duitse kanselier en de Franse president François Hollande.
Zelfs van een natuurlijke vijand als de Britse premier David Cameron wordt gezegd dat hij de opmerkingen waarmee Schulz EU-toppen opent, stimulerend vindt. Toch maken de krachtoefeningen en het punten scoren van het parlement – dat een moeizaam compromis over de EU-begroting voor de komende zeven jaar overeind moet houden, paal en perk moet stellen aan de bonussen van bankiers, of een heffing op financiële transacties moet promoten – veel regeringen begrijpelijkerwijs woedend.
Gekneuvel in plaats van een titanenstrijd
Het meest ambitieuze voorstel van het Parlement is de poging zijn keuze op te leggen aan de top van de Commissie. Tot nu toe werd die keuze gemaakt door nationale leiders, met de steun van Europarlementariërs. Meer democratie is een lovenswaardig streven, maar brengt nieuwe problemen met zich mee. Europa is geen land met daarin maar één volk. In plaats van een spannende titanenstrijd zouden debatten kunnen ontaarden in gekeuvel tussen onbekenden, doorspekt met jargon. Een verkiezing, en niet een selectie, zou gunstiger uitpakken voor Brusselse insiders zoals Schulz dan zittende premiers die uit angst hun baan op het spel te zetten, terughoudender kunnen zijn. En een meer gepolitiseerde voorzitter zou meer verplichtingen hebben aan het parlement, en in mindere mate de belangen van alle EU-landen vertegenwoordigen.
In ieder geval zouden indirecte verkiezingen weinig verschil maken voor de schimmige complexiteit van het proces. De Commissie zal vol zitten met 26 andere, door de regeringen aangewezen genomineerden. Commissievoorstellen moeten worden goedgekeurd door zowel de Raad van Ministers (die de nationale regeringen vertegenwoordigen, meestal achter gesloten deuren) als door het Parlement. Het Parlement heeft geen zeggenschap over economisch beleid. Zoals de Belgische cartoonist Pierre Kroll het beschreef: “Je kunt democratie verliezen als mensen niets begrijpen. Wie controleert er nu echt de begroting van mijn land?”
Schulz manoeuvreert zichzelf handig naar de top. Toch moeten alle sterren gunstig staan om hem te laten slagen. De Europese Socialisten zullen de centrumrechtse Europese Volkspartij moeten verslaan, of het ten minste goed genoeg moeten doen om van een overwinning te kunnen spreken. Als Merkel haar baan behoudt na de Duitse verkiezingen van dit najaar, dan zullen de Sociaaldemocraten deel moeten uitmaken van een grote coalitie, willen ze van invloed kunnen zijn op haar keuze. En zelfs al is Merkel van plan om Schulz te steunen, zouden de andere leiders, die zich zorgen maken over een ‘Duits Europa’, dan een Duitser toestaan de Commissie te leiden?
