“De 95 stellingen van Maarten Luther”, een schilderij van Ferdinand Pauwels (1872).

We hebben een nieuwe Luther nodig

De Europese Unie verandert zich langzaam in een ontaarde kerk die door één land wordt geleid: Duitsland, dat zijn financiële dogma’s aan andere landen oplegt. Er is nieuwe ‘protestantse’ scheuring nodig om ruimte te geven aan politieke volksinitiatieven, meent commentator Barbara Spinelli.

Gepubliceerd op 17 mei 2013 om 15:22
“De 95 stellingen van Maarten Luther”, een schilderij van Ferdinand Pauwels (1872).

Het kan alleen in dit Europa gebeuren, dit Europa dat afkoerst op een schipbreuk, niet als gevolg van de economische crisis, maar door de ongecoördineerde onnozelheid van haar beleid. We hebben het over het schandalige feit dat een Duits constitutioneel hof van doorslaggevend belang is geworden voor iedere burger van de EU, terwijl het constitutioneel hof van Portugal niets waard is. We hebben het over Jens Weidmann, de president van de Duitse centrale bank, die Mario Draghi ervan beschuldigt zijn boekje te buiten te gaan – door de euro te redden met de middelen die hij tot zijn beschikking heeft – en schaamteloos de oorlog verklaart aan een munt die we juist onze gemeenschappelijke munt noemen omdat hij niet alleen van Duitsland is.

Het mandaat van de Europese Centrale Bank is echter duidelijk, ook al betwist Weidmann de grondwettigheid ervan: het handhaven van prijsstabiliteit (artikel 127 van het Verdrag van Lissabon), met inachtneming van artikel 3, waarin staat dat de EU zich inzet voor de duurzame ontwikkeling van Europa, volledige werkgelegenheid en verbetering van de kwaliteit van het milieu, de bestrijding van sociale uitsluiting, voor maatschappelijke rechtvaardigheid en bescherming, economische, sociale en territoriale samenhang en de solidariteit tussen de lidstaten. Er is toch duidelijk iets mis als er op de website van de ECB zelfs nergens wordt verwezen naar artikel 3, uit angst dat dit misschien Berlijn ontstemt.

Trojka eist zware tol van ons

Over ongeveer een jaar, in mei 2014, kiezen we een nieuw Europees Parlement. Vooral voor de Italianen zal het een bijzondere dag zijn. Het Europa van de trojka (de ECB, de Europese Commissie en het IMF) eist immers een ongekend zware tol van ons. Overal bestaat er verzet tegen de anticrisismedicijnen die dit Europa voorschrijft. Zelfs de dokter die ze met de grootste verbetenheid door onze strot duwt raakt erdoor aan het twijfelen: op 22 september gaan de Duitsers naar de stembus en misschien kiezen ze wel voor een anti-Europapartij – Alternative für Deutschland – dat pas afgelopen februari het licht zag. De partijen moeten ophouden met hun leugens, over de mogelijkheid om Angela Merkel te doen buigen. Vooral in Italië moeten ze ophouden met het bedriegen van kiezers en burgers. Als ze durven kunnen ze immers voor het eerst de voorzitter van de Europese Commissie aanwijzen. Dat staat in de verdragen.

Als we het over leugens hebben is dat omdat geen enkele regering in staat is om Berlijn met de puur economische argumenten waarmee tot nu toe werd gezwaaid op andere gedachten te brengen: een minder streng begrotingsbeleid, wat groei, een kwijtschelding hier en daar. Omdat Berlijn ervan overtuigd is dat enkel en alleen de markten ons in het gareel kunnen houden, zal het alleen iets doen als de politiek het wint van in dogma’s ontaarde economische stellingen. Als regeringen, partijen en burgers duidelijke visies aanvoeren voor hoe een ander Europa eruit moet zien: niet het huidige Europa, met zijn beperkte middelen dat is blijven steken in negentiende-eeuwse machtsblokken.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Duitse orthodoxie is achterhaald

De EU van vandaag lijkt op een ontaarde kerk die dringend behoefte heeft aan een protestantse afscheiding: aan een Reformatie van opvattingen en taalgebruik. Aan een plan met duidelijke punten (Maarten Luther had 95 stellingen). Het economische pausdom moet omver worden geworpen met een politiek geloof. Alleen op die manier zal de overheersende religie worden verbroken en zal Berlijn moeten kiezen: tussen een Duits Europa en een Europees Duitsland; tussen hegemonie en gelijkheid tussen lidstaten. Duitsland heeft altijd op deze manier moeten kiezen: Europa, zo zei Adenauer in 1958, ‘mag niet worden overgeleverd aan economen’.

De Duitse orthodoxie is achterhaald, het raakte na de Tweede Wereldoorlog in zwang en heet ordoliberalisme. Deze stroming veronderstelt dat de markten onevenwichtige situaties uitstekend zonder inmenging van de staat kunnen corrigeren, omdat ze immer en altijd rationeel zullen functioneren. Het is de ideologie van het ‘huis op orde’: ieder land boet voor zijn eigen schulden. Solidariteit en internationale samenwerking komen daarna pas, als de taken thuis goed zijn uitgevoerd. Zoals in Engeland, waar misleidend genoeg ook de democratie erbij wordt gehaald: een deel van de eigen soevereiniteit overdragen zou de nationale parlementen van hun macht beroven. Daarom wordt het Duits constitutioneel hof gevraagd om zich over elke Europese beslissing uit te spreken.

Niet alle democratieën zijn gelijk

Dit is misleidend, omdat op ‘boerderij Europa’ niet alle democratieën gelijk zijn: er zijn onaantastbare democratieën, en verdoemde. Op 5 april verwierp het Portugees constitutioneel hof vier bezuinigingsmaatregelen die door de trojka waren opgelegd (verlaging van de ambtenarenlonen en pensioenen), omdat ze in strijd zijn met het gelijkheidsbeginsel. Het bericht dat twee dagen later, op 7 april, door de Europese Commissie werd verspreid negeert deze uitspraak volledig. De Commissie ‘is blij’ dat Lissabon de afgesproken aanpak voortzet en weigert elke poging om de onderhandelingen opnieuw te openen. Ze vindt het van essentieel belang dat de belangrijkste politieke instellingen van Portugal de hervormingsplannen eensgezind zullen steunen. De ongelijke behandeling van Duitse en Portugese constitutionele rechters is zo schaamteloos dat Europa vrijwel onmogelijk kan overleven als ideaal voor zijn burgers.

Sommigen zeggen dat Europa kan overleven als de Duitse hegemonie wat welwillender wordt. George Soros vroeg dit in september 2012 in de New York Review of Books met gefundeerde argumenten. De Poolse regering eist het. In Duitsland bestaat deze wens bij degenen die niet zozeer bang zijn voor de hegemonie, als wel voor een minder fraai vertoon van naar binnen gekeerde zelfverafgoding.

Ordoliberalisme krijgt politiek kantje

Dat Duitsland een supranationaal Europa wilde en dit zelfs in de grondwet wilde opnemen is alleen te danken aan het feit dat de ordoliberalen (bij de Centrale Bank en de academies) steeds opnieuw aan de kant werden gezet. Adenauer drong de EEG en het Frans-Duitse pact op aan een minister van Economische Zaken, Ludwig Erhard, die er alles aan deed om deze te torpederen. Hij beschuldigde de EEG van protectionistische zelfbestuiving en economische stompzinnigheid. Samen met Londen probeerde hij de Verdragen van Rome te saboteren, want hij gaf verreweg de voorkeur aan een vrijhandelszone. Noch Adenauer, noch de eerste voorzitter van de Commissie, Hallstein, luisterden naar hem en dankzij hen won het politieke verstand. Hetzelfde scenario vond plaats met de euro. Toen was het Kohl die, zich vastklampend aan Parijs, de politiek liet zegevieren en voorbijging aan mainstreameconomen en de Centrale Bank. We staan vandaag voor een gelijkaardige tweesprong, maar deze keer met onstandvastige politici die geen vastberadenheid meer kennen. De crisis heeft het Duitse volk gedesillusioneerd. Het ordoliberalisme krijgt een politiek kantje en dorst naar wraak.

Er rest enkel een afscheiding

Er rest dus enkel een afscheiding: de vorming van een ander Europa, dat van onderaan begint in plaats van bij de regeringen. Een plan is er al, geschreven door de econoom Alfonso Iozzo: volgens de federalisten kan het een ‘initiatief van de Europese burgers’ (artikel 11 van het Verdrag van Lissabon) zijn dat wordt voorgelegd aan de Europese Commissie. Het idee is om de EU te voorzien van voldoende middelen om groei te realiseren in plaats van landen tot bezuinigingen te dwingen. Deze groei zal niet alleen minder kosten omdat ze samen wordt gedragen, maar ook meer sociale gelijkheid creëren en beter zijn voor het milieu omdat ze wordt gevoed door belastingen op financiële transacties, een CO2-belasting en een Europese btw. Met die eerste twee belastingen kan al 80 tot 90 miljard euro worden opgehaald. De gemeenschappelijke begroting zou daarmee de vastgestelde drempel van 1,27 procent naleven. Door een Europese bank voor investeringen en euro-obligaties te mobiliseren zouden we een plan van 300 tot 500 miljard hebben en 20 miljoen nieuwe banen creëren in de economie van de toekomst (onderzoek en energie).

Om dit te bewerkstelligen moet de politiek weer voor het voetlicht komen en, zoals econoom Jean-Paul Fitoussi zegt, geen geheel van automatische regels worden, maar een keuze. We hebben een Lutheraanse persoonlijke ommekeer nodig, zoals toen hij zijn 95 stellingen opschreef en volgens sommigen zei: ‘Hier sta ik. Ik kan niet anders. God helpe mij, amen’.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp