Kies een taal
Op 13 mei ging al om half acht ’s avonds het verhaal dat de zeventien euroministers van Financiën klaar waren met vergaderen. "Eindelijk heeft de eurogroep een efficiënte manager”, zei een diplomaat uit een euroland. Dit is een van de weinige complimenten die de Nederlandse minister Jeroen Dijsselbloem krijgt sinds hij het voorzitterschap van de eurogroep in januari heeft overgenomen: dat hij met strakke hand vergaderingen leidt.
Een rondgang langs hoge Europese en nationale ambtenaren en andere betrokkenen levert één grote klaagzang op. Wat diverse betrokkenen stoort, is dat Nederlandse ambtenaren van Financiën langzaam de coördinatie van de eurogroep naar zich toetrekken. Daardoor krijgt het collectieve standpunt meer Nederlandse accenten dan vroeger.
Nederlanders vertellen anderen hoe het moet
Ook brengt Dijsselbloem meer nationale ambtenaren mee, in tegenstelling tot zijn voorganger Jean-Claude Juncker. Zij lijken het aloude cliché dat Nederlanders ‘te lang praten en anderen vertellen hoe het moet’ te bevestigen. Juncker had een voormalige Oostenrijkse topambtenaar van Financiën, Thomas Wieser, aangesteld om vanuit Brussel bijeenkomsten voor te bereiden. Wieser is iemand met expertise, die sympathie en gezag heeft opgebouwd – een prestatie in de Europese slangenkuil. Hij runt een eenmanskantoortje, met alleen een secretaresse. In Junckers dagen belde hij hoofdsteden af om standpunten te verzamelen voor een eurogroep of buitenlands optreden van Juncker. Als er gedoe was, belde Juncker ministers om kwesties vlot te trekken. Meestal veranderde Juncker geen letter aan briefings uit Brussel. Hij had een afkeer van bureaucratie en regelde alles met Wieser. „Tussen die twee ging het ad hoc en snel”, zegt een betrokkene, die zich niet herinnert dat Juncker ooit het verwijt kreeg ‘te Luxemburgs’ te zijn.
Dijsselbloems benoeming is georkestreerd door de Duitsers. Toen Juncker vorig jaar zijn vertrek aankondigde, wilde de Duitse minister Wolfgang Schäuble hem opvolgen. Maar haast niemand wilde Schäuble, omdat het dominante Duitsland dan ook formeel heer en meester over de eurozone werd. Toen Dijsselbloem in november De Jager opvolgde en Nederland een gematigder uitstraling leek te krijgen, zag Schäuble in hem een loyaal alternatief. Velen waarschuwden: "Is dit een post die een minister ‘erbij’ kan doen?", vroegen anderen, vooral een nieuweling? Maar Schäuble wilde geen permanente, fulltime voorzitter. Voor je het weet hebben we er wéér een Europese instelling bij. Schäuble wilde het voorzitterschap in handen van “een hoofdstad” houden, omdat ze daar tenminste weten wat er in de wereld gebeurt.
Maar Schäuble, vertellen meerdere bronnen, is van gedachten veranderd. Volgens welingelichte bronnen verzoent ook bondskanselier Angela Merkel zich met het idee dat de eurogroep een permanente voorzitter moet hebben. Zij hebben daar een paar redenen voor.
Dijsselbloem luistert vooral naar Haagse staf
Eerst weigerde Dijsselbloem in februari uit te sluiten dat rekeninghouders moesten meebetalen aan bankverliezen op Cyprus. Dit leidde tot kapitaalvlucht uit Cyprus. Toen kwam, in maart, de beruchte lange nacht over Cyprus. Zoveel deelnemers dreigden met veto’s, dat het omzeilen van die veto’s een doel op zich werd. Het resultaat was een monsterlijk besluit: spaarders met minder dan 100.000 euro op de bank, voor wie Europese depositogarantie geldt, verloren geld. Velen betwijfelen of dit onder Juncker gebeurd was. Een Europees ambtenaar zegt: “Maar Dijsselbloem, die vooral luistert naar zijn Haagse staf, greep niet in.”
Wat Dijsselbloem parten speelt, is dat er een soort Juncker-nostalgie door Brussel waart. Juncker, de enige andere voorzitter die de eurogroep ooit had (vanaf 2005), is een Europees federalist van een zeldzaam soort: eentje met gezag. Zijn warrigheid en drankgebruik lijken vergeten.
Berlijn stoorde zich aan Dijsselbloem
Vervolgens stoorde Berlijn zich aan Dijsselbloems uitspraken in de Financial Times eind maart, dat rekeninghouders voortaan vaker zouden moeten meebetalen bij het redden van banken. Europese landen onderhandelen hier nog over. Niet elk land staat erachter. Onder voorstanders is onenigheid over de timing, en over de vraag wie er als eerste offers moeten brengen: aandeelhouders, obligatiehouders, rekeninghouders?
Aandelen van Europese banken daalden na Dijsselbloems uitspraken. Volgens een Europees ambtenaar zal dit Dijsselbloem nu de kop niet kosten. “Maar één verlaging van de kredietstatus van een Europese bank, en hij hangt.”
De vraag is of je met een andere minister als voorzitter niet op dezelfde problemen zou stuiten. Daarom denkt niemand aan een andere minister als parttime voorzitter, maar aan een fulltimer zónder nationale administratie, die het gemeenschappelijk belang kan dienen. “Het beste wat de eurogroep kan doen”, zegt Peter Ludlow, de welingevoerde historicus van de Europese Raad, “is een permanente, ervaren, neutrale voorzitter benoemen. Een parttimer met twee petten op werkt niet.”
Geen makkelijke groep
Iedereen beaamt dat de eurogroep geen makkelijke groep is om te leiden. Naast zeventien ministers zitten ook de drie trojka-leden erin: de ECB de Europese Commissie en het IMF. Vergaderingen zijn soms zo moeilijk dat groepjes zich losmaken om te proberen het eerst onderling eens te worden en daarna de rest mee te krijgen. Soms zijn dat de ‘triple A’-landen die besluiten voorkoken. Soms is het de ‘club van Frankfurt’: enkele grote eurolanden, samen met ECB en IMF. Alles gaat ongestructureerd, waarbij de groten soms over de kleineren heen walsen.
"De eurogroep is van de vorige eeuw. Ze symboliseert alles wat er mis is met de architectuur van Europa”, zegt Guntram Wolff van denktank Bruegel. Maar om landen in de eurogroep hun vetorecht af te nemen en bij meerderheid te stemmen, mochten regeringen dat al willen, is een wijziging nodig in het Europees verdrag. Zo’n verdragswijziging kan jaren vergen. Een alternatief kan zijn een apart verdrag voor de eurozone, met alleen de eurolanden. Ook dit is niet iets voor morgen. Tot die tijd moet de eurogroep roeien met de riemen die ze heeft. Daarmee komt alles aan op het gewicht en de tact van de voorzitter. Dat is misschien wel meer dan je van een minister kunt vragen.
