Kies een taal
Er werden duizenden voorzorgsmaatregelen genomen om aan de inspecteurs te ontsnappen. In Duitsland kocht de directie van een brandweerautofabrikant prepaid telefoons, zonder abonnement op naam, om onderling discreet te kunnen bellen. Net als de drugsdealers uit de voorsteden van Baltimore in de cultserie ‘The Wire’!
In het geval van de luchtvrachtfraude – waarvoor Brussel vorig jaar zware boetes voor een totaalbedrag van 169 miljoen euro oplegde – werden er door directieleden van een aantal grote bedrijven (UPS, Panalpina, Kühne & Nagel, Deutsche Post, Deutsche Bahn, enz.) specifieke e-mailadressen op Yahoo! aangemaakt om hun zakelijke adres niet te hoeven gebruiken. De persoon die belast was met de leiding van het kartel was een plantenliefhebber. Hij richtte dus een ‘tuiniersclub’ op met zijn collega’s, om te praten over ‘asperges’ of ‘courgettes’. Elke groente stond in feite voor een specifiek mechanisme van heffingstoeslagen.
Bij overnames komt de aap de uit de mauw
Deze verfijnde organisatiegraad verklaart vaak hoe kartels jarenlang hebben kunnen bestaan. Maar ook dit kartel ging ten onder, net als vele anderen. Er komt altijd een moment waarop een van de clubleden zijn kameraden zal verraden. Soms zijn het klokkenluiders binnen een betrokken onderneming die uit de school klappen, en ze doen dat niet altijd om de redenen die we denken dat ze hebben. Een Europese ambtenaar herinnert zich hoe hij een keer een manager zijn kantoor zag binnenstappen met onder zijn arm alle documenten die zijn bedrijf in opspraak zouden brengen. Een brave borst? In feite bleek de organisator van het kartel een verhouding te hebben met de vrouw van deze klokkenluider, die dus een prima gelegenheid had om wraak te nemen.
Meestal zijn het de bedrijven zelf die de kartels verraden waaraan ze zelf deelnamen. Soms functioneren kartels zo goed dat ze steeds meer leden krijgen, en de loyaliteit afneemt. Het komt ook voor dat de bemoeienissen van Brussel met een gelieerde sector, angst inboezemt. Zo maakte de ‘tuiniersclub’ gebruik van dezelfde hangars als de grote luchtvaarttransporteurs (Air France-KLM, British Airways, Air Canada, enz.), die in 2010 streng werden bestraft door de Commissie voor andere afspraken. “Dat heeft ze aan het denken moeten zetten, en het verklaart ongetwijfeld deels waarom de Deutsche Post zijn tuinvrienden verraden heeft”, denkt een expert. Maar de meest voorkomende reden is veel eenvoudiger: vaak wordt de samenzwering ontdekt wanneer een van de ondernemingen uit het kartel wordt overgenomen. De nieuwe eigenaar komt erachter, en geeft er de voorkeur aan aangifte te doen om er niet bij betrokken te raken.
Kartelleden vertrouwen elkaar zelden
Als je je van een kartel wilt ontdoen, moet je snel handelen. Vaak krijgen de leden van de samenzwering op hetzelfde moment hetzelfde idee. Ze kunnen dan wel jarenlang samen hebben gewerkt, het gebeurt zelden dat ze elkaar volledig vertrouwen. En alleen de eerste die naar de Commissie stapt, krijgt volledige immuniteit. Er staat soms zo veel op het spel dat de bedrijven voor het Europees Hof van Justitie de ‘volgorde van binnenkomst’ betwisten die door de Commissie voor het verklikken wordt aangehouden. Het verschil kan inderdaad tientallen miljoenen euro’s aan boetes schelen. Om een plaats toe te kennen in de ranglijst van boetelingen, houdt Brussel natuurlijk rekening met het tijdstip van aankomst, maar ook met de toegevoegde waarde die het bedrijf heeft voor het onderzoek.
Met een ‘boeteling’ wordt alles veel gemakkelijker voor de Commissie. De organisatie van het kartel, de doelstellingen, het aantal leden: zijn bekentenissen zullen een helder beeld van het geheel schetsen. Maar voordat er streng gestraft kan worden, moeten er eerst meer bewijzen worden verzameld. Belastende documenten, verdachte e-mails. Het type stukken waar je niet aan kunt komen zonder iets dat sterk doet denken aan een politie-inval. De verrassingscontroles door Europese ambtenaren hebben daar wel iets van weg. Ze komen met meerderen tegelijk, weigeren vaak gezamenlijk de lift te nemen om te voorkomen dat ze er door een ongelegen toeval urenlang in opgesloten raken, en ze doorzoeken alles, kasten en computers. Ook sms-berichten op mobiele telefoons worden grondig nageplozen. Ze verzegelen dingen. Soms vinden ze ook scheidingspapieren, e-mails van maîtresses. Maar meestal vinden ze wel waar ze voor kwamen, behalve als iemand de Commissie een streek wil leveren.
Compromitterende documenten in een toilet
Een keer gooide een bange leidinggevende alle compromitterende documenten in het toilet. Toen de advocaat van het bedrijf dat zag, brak er paniek uit. De werknemers van het bedrijf moesten de papieren uiteindelijk uit de riolering van het gebouw vissen. Ze waren wat gebobbeld, maar nog perfect bruikbaar.
Voortaan weet heel Europa waar men zich aan te houden heeft. Je kunt maar beter samenwerken met Brussel om een gepeperde boete te voorkomen. Als je de namen van de ondernemingen bekijkt die in de afgelopen tien jaar een kartel bij de Commissie hebben aangegeven, lijkt het wel of je een wereldreis maakt. Er staat van alles op, maar geen Franse bedrijven [behalve] het voormalige Rhône-Poulenc, dat bijna vijftien jaar geleden twee verschillende kartels aangaf, waaronder het vitaminekartel.
In Duitsland wil niemand meer verlinken
Dat is niet veel. In Duitsland zijn de grote concerns getraumatiseerd door het corruptieschandaal rond Siemens van tien jaar geleden, en willen ze niemand meer ‘verlinken’. Ook Italiaanse bedrijven blinken niet uit in hun ijver qua klikken. In 2002 doorbrak het Italiaanse Deltafina een taboe door een akkoord openbaar te maken waarmee de Italiaanse markt voor ruwe tabak werd verdeeld. Maar tijdens de volgende bijeenkomst met de kartelleden, waarschuwde het bedrijf de anderen dat zij door hen verraden waren. Iets wat formeel door Brussel verboden is. Zou de onderneming geschrokken zijn van haar eigen stoutmoedigheid? Deltafina verloor hierdoor haar immuniteit en moest net als de anderen een boete betalen. Cultuurbepaalde gewoontes krijg je er nu eenmaal niet zomaar uit.
