De crisis die de kurk deed springen

De problemen van de landen die het slachtoffer zijn geworden van de schuldencrisis, zijn niet alleen te wijten aan international speculatie en aan het slechte beheer van overheidsfinanciën maar ook aan hun onmacht om welvaart te creëren. Dat is ook het geval van Portugal, dat zich nooit echt aan de euro heeft aangepast.

Gepubliceerd op 18 november 2010 om 16:36

We zouden de Portugese crisis het verhaal van de kurk die van de fles sprong kunnen noemen. Het speelt zich af in Portugal, maar in verschillende varianten kan het ook verteld worden voor andere Europese landen. Van oudsher zijn de Portugezen de grootste producenten en exporteurs van kurk dat gebruikt wordt voor het maken van kurken voor flessen. Kurk wordt gemaakt van de schors van kurkeiken en er is weinig meer voor nodig dan de grond waarop de bomen staan.

Wat kun je nog meer vragen dan deze solide en concrete middelen, tegenover leningen, schulden, kredietbrieven en afgeleiden contracten, kortom, het slijk der aarde dat de crisis veroorzaakt heeft? Als de idyllische vooruitzichten gegrond waren geweest, zou de economie van het papier die van de kurk nooit aangetast kunnen hebben. Maar er gebeurde precies het tegenovergestelde.

Een schuldenlast van 300% van het bbp

Hoe kan het toch dat kleine Europese landen als Portugal wankelen onder de klappen die zij door de speculatie oplopen? Allereerst gebeurt dat juist vanwege hun grootte: tegenwoordig wordt het schatkistpapier gekocht door financiële reuzen, die vaak een grotere balans hebben dan de landen zelf.

Daarnaast hebben deze landen teveel schulden, zowel in de publieke als private sector: ondanks een fiscaal bezuinigingsbeleid lukt het de regeringen niet ze af te lossen. De economie van Ierland vertegenwoordigt 1,7% van de eurozone; toch hebben de Ierse banken een kwart van de fondsen opgeslorpt die de Europese Centrale Bank (ECB) beschikbaar stelde. Griekenland, dat 2% van het bbp van de eurozone uitmaakt, absorbeerde 17,3% van de liquide middelen uit Frankfurt. Portugal, dat minder gulzig is, vertegenwoordigt 8% van het bruto product van de eurozone, met slechts 7,5% aan leningen. Maar toch zitten de Portugezen dieper in de schulden dan de Grieken: als we de huishoudens, de bedrijven en de regering bij elkaar optellen, komen we op 300% van het bbp uit, tegen 240% in Griekenland.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Tot slot is er een derde reden, die op de lange termijn zeker de belangrijkste zal blijken: deze landen slagen er niet in genoeg inkomen te generen om hun schulden te kunnen afbetalen. Portugal kent een verhouding van 7,2% tussen de schuld en het bbp, en mikt dit jaar op een groei van 0,7%. Maar kredietbeoordelaar Standard & Poor's, die de markten indexeert, verwacht een teruggang van 1,8% voor volgend jaar.

De euro was te sterk voor de economie van Portugal

En daarmee komen we bij het hart van het systeem. Portugal heeft veel tijd gestoken om zich aan de onderontwikkeling te ontworstelen die onder de dictatuur van António Salazar gehandhaafd werd. De Anjerrevolutie van 1974 introduceerde de democratie in het land, maar geen welvaart. Tenminste, niet meteen. Het duurt tot de jaren negentig voordat er sprake was van echte economische bloei, zelfs al heeft het land nu nog steeds een marginale economie. De export van Portugal bestaat uit goederen met weinig toegevoegde waarde.

De nauwste banden onderhoudt het land met Spanje, waarvan het min of meer afhankelijk is, met Frankrijk en Duitsland en tot slot met Angola, de oude Afrikaanse kolonie die Portugal vooral van olie voorziet. Portugal produceert voornamelijk textiel. Voordat de markt overspoeld werd door goedkope Oost-Europeanen was die productie concurrerend dankzij het lage loonniveau. En toen kwam de euro.

Van de ene op de andere dag moest Portugal gaan leven, produceren, verkopen en exporteren met een sterke munt, bijna even sterk als de Deutschmark. Het is dus niet toevallig dat de situatie vanaf 2001 begon te verslechteren.

De werkelijke groei in de afgelopen tien jaar lag vijf punten lager dan het gemiddelde in de eurozone. Portugal slaagde er niet in te profiteren van de Spaanse boom en de Portugese industrie verloor marktaandeel in alle sectoren van de economie. Aan de hand van een vergelijkend onderzoek over de jaren 1995 tot en met 2005 laat het Internationaal Monetair Fonds een terugval van de Portugese economie zien in alle belangrijke sectoren.

Zowel de textiel- en kledingindustrie als de kurkproductie worden getroffen. De balans slaat ook naar de negatieve kant uit voor de dienstverlening, tot in het toerisme, dat de belangrijkste activiteit uit de tertiaire sector van Portugal is. Dit zijn lange termijn tendensen, die niet alleen aan de euro geweten kunnen worden. Toch vroeg de deelname aan de eenheidsmunt een enorme aanpassing, de concurrentiepositie werd gebaseerd op kwaliteit en niet alleen meer op prijs; kortom, een totale economische ommezwaai.

Kwetsbaarheid door zwakke en weinig competitieve economie

In deze periode begonnen de verraderlijke wijnproducenten, te beginnen bij de Fransen, siliconen kurken en zelfs - wat een verschrikking - schroefdoppen te gebruiken voor witte wijnen die niet hoeven te rijpen. En zo droeg de productie van echte kurken dat een uitstekende nichemarkt leek vanwege de grondstoffen en de specialistische productie, omdat in de hele wereld niemand anders over de machines en dezelfde kwaliteit kurkeiken beschikte, niet langer bij aan de Portugese economie.

Eigenlijk wordt hiermee nogmaals aangetoond dat de ricardiaanse theorie over comparatieve voordelen en de industriële specialisatie niet bestand is tegen veranderingen in voorkeuren, het beleid van wijnboeren en de eisen van kostenreductie.

Kurken, porto, vinho verde, kleding, elektronische componenten, toerisme: alle elementen die op de Portugese handelsbalans enig gewicht in de schaal legden, namen in omvang af. Met als gevolg dat het land aan rijkdom moest inleveren. Voordat de Amerikaanse onroerendgoed-bubbel barstte, werd Portugal beschouwd als een land in moeilijkheden: de kurkeconomie werd getroffen voordat de financiële wereld in de problemen kwam door de crisis. En de financiële paniek deed de rest.

Op dat moment kwamen de banken tussenbeide. De Portugese huishoudens, die vroeger zeer zuinig waren, net als de Italiaanse, staken zich bij hun banken in de schulden. Met als verzwarende omstandigheid dat die banken massaal een beroep deden op buitenlandse leningen. Die enorme afhankelijkheid maakte de zwakke en weinig competitieve Portugese economie net zo kwetsbaar als de Griekse. Niemand is immuun voor de grote crisisbesmetting, maar landen met een kwetsbare economische structuur zijn er het meest gevoelig voor. Economieën die gespecialiseerd zijn in de beste sectoren zullen altijd een uitgebreide productie- en dienstverleningssector houden, en komen er altijd beter uit.

Portugal is weer een voorbeeld van een land dat boven zijn stand leefde, minder als gevolg van te grote overheidsuitgaven en het gemakzucht van de private sector, dan als gevolg van zijn onmacht om zijn systeem aan te passen aan een nieuwe omgeving die door de eenheidsmunt geschapen werd.

Werkeloosheid

Vrouwen en jongeren het zwaarst getroffen

Al meer dan 600.000 werkelozen”, kopt de Portugese krant Jornal de Notícias op de dag dat de OESO aankondigt te verwachten dat de Portugese economie gaat krimpen en dat de officiële werkeloosheidscijfers in 2011 zullen gaan stijgen van 10,7% tot 11,4%.Met de opmerking “dat er 61.700 meer werkelozen zijn dan een jaar geleden” haalt het Portugese dagblad een econoom aan die uitlegt dat dit wordt veroorzaakt “door een permanente optimalisering van middelen, processen en technologieën”. Dat wil zeggen dat bedrijven “erop uit zijn om betere resultaten te behalen met minder mensen” In juli, augustus en september werden vrouwen en jongeren onder de 25 jaar het zwaarst getroffen, met werkeloosheidscijfers van respectievelijk 12,4% en 23,4%. De meeste werkelozen zijn in Portugal te vinden in het noorden van het land en aan de Algarve, aldus het dagblad.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp