Kies een taal
Een maand vóór hun jaarlijkse vakantie in augustus hopen de Europese leiders zonder twijfel dat zij voor het eerst in vier jaar eens van de zon kunnen genieten zonder dat zij moeten vrezen dat de hel losbreekt in de eurozone. En de gebeurtenissen van de afgelopen weken geven ook wel reden tot optimisme.
Na de plotselinge crisis in Portugal vorige week toen de minister van Financiën zijn ontslag nam, duurde het slechts zeven dagen voordat de leiders van het land de situatie weer onder controle hadden en de financiële markten hadden wisten te kalmeren. In Griekenland, dat net zoals Portugal aan het infuus van de internationale geldschieters ligt, lukt het de kredietverschaffers nog steeds om het geld van de noodfondsen richting Athene te laten stromen in ruil voor gebrekkige hervormingen.
Indicaties zijn bemoedigend
In een breder perspectief is er de toetreding van Kroatië tot de EU, het besluit om de onderhandelingen met Servië over een lidmaatschap te starten en de goedkeuring van de EU voor Letland om zich aan te sluiten bij de eurozone. Al deze zaken tonen aan dat de Europese eenheid nog steeds aantrekkingskracht uitoefent. Ten slotte zijn er nog de laatste Inkoopmanagersindexen (PMI), die de vooruitzichten van private bedrijven meten: sinds maart 2012 zijn die niet meer zo positief geweest. Europa zou zich zichzelf in het tweede semester van het jaar uit de recessie moeten kunnen trekken.
Deze indicaties zijn bemoedigend, maar leveren geen echt bewijs dat het einde van de crisis in zicht is. Het zijn slechts aanwijzingen dat we in een andere fase zijn beland. De komende twaalf maanden zullen politieke, sociale en financiële uitdagingen eens te meer hoge eisen stellen aan de crisismanagementvaardigheden van Europa.
Geplande voordelen zijn aanfluiting
Allereerst, elk herstel zal plaatsvinden te midden van gefragmenteerde kredietomstandigheden. Portugese en Spaanse bedrijven, die hunkeren naar betaalbare financieringen, zijn voortdurend in het nadeel ten opzichte van Oostenrijkse en Duitse concurrenten. Hierdoor zijn de bedoelde voordelen van de eenheidsmunt een aanfluiting geworden en is het onmogelijk voor de private sector om de massawerkloosheid in Zuid-Europa aan te pakken.
Tegelijkertijd blijft het conceptuele raamwerk van Europa’s crisismanagement (geld voor zondaars in ruil voor pijn, zelfkritiek en beloftes om effectieve hervormingen door te voeren) ongewijzigd. In dit opzicht is het niet belangrijk of er uit de nationale verkiezingen op 22 september in Duitsland een centrumrechtse, centrumlinkse of grote coalitieregering tevoorschijn komt. Geen enkele ‘mainstream’-partij heeft zin om het evenwicht in de economie van de eurozone te herstellen door het huidige Duitse overschot in te zetten om de Zuid-Europese economische inzinking te compenseren.
Kil politiek klimaat
Het eenheidsideaal zal onder druk komen te staan tijdens de Europese parlementsverkiezingen in mei [2014, red.]. Deze verkiezingen moeten de weg vrij maken voor de kandidaten die José Manuel Barroso als voorzitter van de Europese Commissie en Herman Van Rompuy als voorzitter van de Europese Raad, de club van nationale leiders, willen opvolgen. Er staat ons een enorme toename van steun aan populistische, anti-establishment- en anti-EU-partijen te wachten.
In de nabije toekomst zal het politieke klimaat kil zijn voor hen die voorstander zijn van ambitieuze integratie-initiatieven, zoals het samenvoegen van de schulden of een bankenunie met een gezamenlijke waarborgverzekering. Dit werd de afgelopen maand onderstreept door een uitspraak van de Nederlandse regering dat het tijdperk van een ‘steeds inniger unie’ op elk beleidsterrein voorbij is. Dat het besef van een gezamenlijk doel bovendien fragiel is, werd afgelopen weken duidelijk toen de Franse regering en Barroso elkaar in de haren vlogen.
Sterke gemeenschapszin is nodig
Dit zijn geen onbeduidende aanwijzingen. Een sterke gemeenschapszin zal nodig zijn om ons voor te kunnen bereiden op wat een nieuwe ronde van financiële hulp aan de landen in problemen lijkt te zijn. Neem bijvoorbeeld de driejarige reddingsplannen van Ierland en Portugal, die respectievelijk in december en juni 2014 aflopen. De Europese leiders hadden gehoopt deze op tijd te kunnen afhandelen, als voorbeeld van een smetteloos crisismanagement. Maar Ierlands strijd om uit de recessie te komen, geeft aan dat een soepele terugkomst op de private kapitaalmarkten onzeker is.
Wat Portugal betreft, de regeringscrisis heeft de grenzen van de politieke en publieke tolerantie ten aanzien van bezuinigingen aangetoond. Een einde van de ‘bailout’ zonder hulp is niet waarschijnlijk aangezien de publieke schuld richting de 130 procent van het bbp gaat. Bovendien is noemenswaardige economische groei nog niet in aantocht en is bijna een op de vijf Portugezen werkloos. Voor Griekenland geldt dat slechts weinig deskundigen denken dat het land kan ontkomen aan een nieuwe schuldherstructurering.
Sinds de Griekse redding in mei 2010 zijn de politieke omstandigheden in de crediteurlanden zo veranderd dat deze landen steeds afwijzender zijn geworden om de debiteuren bij te staan. Het geduld van de debiteurlanden met het bezuinigingsbeleid heeft echter zijn grenzen bereikt. Deze giftige confrontatie zal het begin betekenen voor wat de laatste akte van de eurocrisis zal zijn.
