Demonstratie in Sofia tegen de Bulgaarse regering, 11 juli 2013

Burgers aan het woord

De Balkan wordt overspoeld door een golf van protesten. Van Slovenië tot Bulgarije gaan mensen de straat op om misstanden aan te kaarten. Mondige burgers eisen een nieuwe politiek.

Gepubliceerd op 26 augustus 2013 om 15:05
Demonstratie in Sofia tegen de Bulgaarse regering, 11 juli 2013

Het begon met zeven mensen. “Een vriend vroeg me om direct naar het parlement te rijden. We wilden ons maar eens laten horen”, herinnert Zlatko Abaspahic zich. Allemaal hadden ze problemen om hun pasgeboren baby te registreren doordat het parlement maar geen wet kon aannemen om die registratie te regelen. Het was het begin van de babyrevolutie die Bosnië deze zomer in zijn greep hield.
Gewapend met kinderwagens, trommels en fluitjes riepen ze hun politici tot de orde. Over de babyregistratie, maar ook over uiteenlopende onderwerpen als de geldnood op universiteiten of de exorbitante salarissen die parlementsleden opstrijken. “Dit is de eerste keer in twintig jaar dat mensen hun angst laten varen en hun onvrede tonen”, zegt Aldin Arnautovic, een andere demonstrant van het eerste uur.
Protestbewegingen als deze zijn een trend. Kroatië, Roemenië en Macedonië zagen spontane demonstraties. In Slovenië werden deze winter een premier, een oppositieleider en een burgemeester tot aftreden gedwongen.
In Bulgarije gooiden in het voorjaar de regering en een burgemeester de handdoek in de ring en nu zijn daar opnieuw protesten, verreweg de grootste tot nu toe op de Balkan. Al bijna twee maanden blokkeren elke dag duizenden mensen de straten rond het parlementsgebouw in Sofia en eisen nieuwe verkiezingen.
Alsof er niets aan de hand is, zijn de volksvertegenwoordigers inmiddels met reces, maar de protesten gaan onverminderd door. In de hete avondzon is de lucht bij het verlaten parlementsgebouw vochtig van het zweet en van het speeksel dat uit de duizenden fluitjes vliegt. “Prettige vakantie!”, staat op een spandoek, en: “Augustus zal jullie niet redden”.
Nu zie je hoe moeilijk het is om communisten ten val te brengen”, zegt Hristo Vodenov, doelend op de heersende politieke klasse die van oppositie tot regering diepe wortels heeft in het communistische verleden, en waar de demonstranten nu eindelijk definitief mee willen afrekenen.

De geest is uit de fles

De aanleidingen die mensen op straat brengen zijn steeds lokaal. Even staan affaires of personen centraal, maar het duurt niet lang of de protesten verbreden zich. De geest is uit de fles, en burgers willen meer.
Hoe lokaal ook, de protesten hebben veel gemeen. Srdja Popovic, die naam maakte tijdens de volksopstand in Servië die Slobodan Milosevic tot aftreden dwong, adviseert tegenwoordig dergelijke groepen. Hij noemt het 'people's power': “Deze bewegingen, net als die in Turkije en Brazilië, laten zien dat de mainstream politiek haar legitimiteit verliest, en hoe creatieve, gewone mensen plotseling een grote speler kunnen worden.
Die legitimiteit van het politieke establishment is overal op de Balkan in het gedrang. Corruptieschandalen en politiek cynisme hollen het vertrouwen uit. Verkiezingsbeloftes zijn notoire lachertjes. En ieder land heeft zijn politici die maar niet willen verdwijnen, hoe gecompromitteerd ze ook raken.
Maar hoe willen de demonstranten het wel? De contouren zijn duidelijk. [[Actievoerders willen meer transparantie en verantwoording van hun politici]]. Ze eisen concrete resultaten voor hun belastinggeld en bovenal respect. Politici zijn er voor de burgers, en niet andersom.
Maar een concrete agenda is er zelden. Wat de demonstranten verenigt is een afkeer van de heersende manier van politiek bedrijven. Dat is soms een dunne laag. “Ik mag deze mensen écht niet”, zei een liberale demonstrant in Kroatië veelbetekenend, wijzend op een groep nationalistische mededemonstranten. “Maar mijn afkeer van de regering is groter...
Zolang demonstraties zich richten tegen het hele politieke establishment is er eenheid. Politieke partijen die proberen in te haken bij de demonstranten worden weggehoond. “Wij zijn hier niet om de huidige regering door de volgende te vervangen”, is een veelgehoorde kreet.
In geen van al deze protestbewegingen is een leider doorgebroken. Wie het probeerde, viel snel van zijn voetstuk. Dragende figuren in de organisatie haasten zich het predicaat woordvoerder van zich af te werpen of worden anders al snel verguisd door hun mededemonstranten. Strategieën worden vaak plenair besproken. Iedere demonstrant kan naar voren stappen en zijn zegje doen.
Dat gebrek aan leiderschap en een agenda is tegelijk de kracht en zwakte van de protestbewegingen. Het stelt de bewegingen in staat grote en diverse groepen te verenigen, maar betekent ook dat er niemand naar voren stapt om daadwerkelijke hervormingen door te voeren. De officiële oppositie is al net zo verdacht als de zittende regering. En een wirwar van nieuwe partijtjes weet ook geen vertrouwen te winnen. Verkiezingen dreigen zo hun functie als motor van verandering te verliezen.

People’s Power

In Bulgarije steunt volgens peilingen bijna de helft van de bevolking de demonstraties. Het is verleidelijk te concluderen dat dit diezelfde helft is die normaal gesproken niet naar de stembus gaat. Afkeer en wantrouwen zitten zo diep dat 'politiek' als het probleem wordt gezien, niet als de oplossing.
Regeringen proberen daarom de storm uit te zitten. In Slovenië bleef premier Jansa nog ruim een maand aan nadat iedereen het erover eens was dat zijn carrière voorbij was. In Bosnië besloot het parlement een rustperiode in te lassen in de hoop dat de demonstraties zouden verdwijnen. Ook in Bulgarije wil premier Oresjarski nog niets weten van nieuwe verkiezingen. Met afwisselend negeren en populistische maatregelen als verhoging van de pensioenen en de kinderbijslag, probeert hij de geest terug in de fles te krijgen.
Zonder concrete doelen is niet te zeggen wanneer de golf van burgeropstanden geslaagd is. Maar wellicht is de winst ook allang binnen. “We hebben de apathie afgeworpen en laten zien dat we iets kunnen met zijn allen”, zegt Arnautovic in Sarajevo. “Zelfs als dit nu instort, kunnen nieuwe groepen daarop bouwen.
Het Belgradose centrum voor toegepaste geweldloze actie en strategie CANVAS specialiseert zich in de theorie van people's power. CANVAS geeft boeken uit, houdt lezingen en adviseert desgevraagd protestbewegingen. Oprichter Srdja Popovic ziet de huidige golf demonstraties op de Balkan in nauw verband met die in Brazilië en Turkije: [["Burgers leren hun politici ter verantwoording te roepen"]].
Vervolgens is de wisselwerking met die politici cruciaal. Hebben de demonstranten een heldere visie, en kunnen ze discipline ontwikkelen? En kunnen politici, aan de andere kant, gemeenschappelijke waarden met de demonstranten vinden, of doen ze hen af als verraders en terroristen, zoals de Turkse premier Erdogan?
Langs deze maatstaf lijkt de Sloveense opstand voorlopig het meest geslaagd: gecompromitteerde politici zijn van het toneel verdwenen, terwijl de nieuwe regering beseft dat burgers hen in de gaten houden. Of protestbewegingen in andere landen dat ook kunnen bereiken, moet in de komende maanden blijken.

Nieuwsbrief in het Nederlands
Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp