De vorig jaar gebouwde toegangspoort Porta Macedonia op het Pellaplein in Skopje.

Skopje neemt een loopje met de geschiedenis

Het Balkanland Macedonië, dat ingeklemd ligt tussen Bulgarije en Griekenland, probeert zijn identiteit uit te dragen door standbeelden op te richten die variëren van Alexander de Grote tot Moeder Teresa, maar daarmee steekt het zich wel fors in de schulden.

Gepubliceerd op 28 augustus 2013 om 16:27
De vorig jaar gebouwde toegangspoort Porta Macedonia op het Pellaplein in Skopje.

Hoe kun je je laten gelden als je, zoals Macedonië, een klein landje bent waarvan het ene buurland, Bulgarije, je nationale identiteit betwist en het andere, Griekenland, je naam? Deze kleine Balkanrepubliek met twee miljoen inwoners, die zich officieel FYROM moet noemen (Former Yugoslav Republic of Macedonia), steekt sinds twee jaar enorm veel energie en geld in projecten die moeten bewijzen dat het land net zulke oude wortels heeft als zijn twee gekrenkte buurlanden.

Macedonië herschrijft zijn geschiedenis door middel van tientallen bronzen en gepleisterde standbeelden die nu de hoofdstad Skopje sieren. Ieder beeld is bedoeld om het oude verleden van de Macedoniërs te verheerlijken, waarbij men het zelfs heeft gewaagd om Alexander de Grote (alias Alexander van Macedonië) op te voeren in de rol van voorouder. Deze visie wekte de weerzin van Griekenland, dat spreekt van ´onterechte toe-eigening´ van de beroemdste veroveraar uit zijn eigen geschiedenis.

In 1963 werd Skopje voor een groot deel verwoest door een zware aardbeving. Het plan om de Macedonische hoofdstad nu te verfraaien, is [[een mooie gelegenheid om de nationale geschiedenis in een ander licht te stellen]]. Het project met de naam Skopje 2014 omvat gebouwen in neoklassieke en zelfs barokke stijl (een stijl die nog nooit gebruikt is in dit landelijke deel van de Balkan), fonteinen, zuilengalerijen, voetgangersbruggen over de Vardar en Romeinse galeien aan de oevers van de rivier.

En dit alles wordt opgevrolijkt met een groot aantal standbeelden. Het meest imposante daarvan is een 23 meter hoog beeld, waarvan iedereen weet dat het Alexander de Grote voorstelt, maar dat officieel ´De Ruiter´ heet om Athene niet voor het hoofd te stoten (én de Europese Unie, die achter Griekenland staat en daarom geen haast maakt met de toetreding van Macedonië). Ertegenover staat het enorme beeld van de vader van Alexander, Philippus II van Macedonië, als krijger te voet.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Verheerlijking historische figuren

Zo wordt op amper honderd vierkante meter, midden in het centrum van de hoofdstad, de hele geschiedenis van de regio uitgebeeld. Het beeld van keizer Justinianus is een verwijzing naar de Romeinse grandeur die Macedonië na Alexander de Grote gekend heeft. Iets verderop domineert koning Samuel (tiende eeuw) het straatbeeld vanaf zijn troon. Volgens lokale historici is hij de grondlegger van de eerste Staat der Slaven van Macedonië, een versie die door Bulgarije wordt aangevochten. Sofia beschouwt deze koning namelijk als een Bulgaarse vorst, die enkel de zetel van zijn koninkrijk had verplaatst van Sofia naar Ohrid, in het zuiden van Macedonië.

Uit deze middeleeuwse periode verheerlijkt Skopje ook de heiligen Cyrillus en Methodius, aan wie de Slaven hun alfabet danken, evenals St. Clemens van Ohrid en St. Naum, die in Ohrid de eerste Slavische universiteit hebben opgericht. In totaal gaat het dus om vier belangrijke historische figuren waarover de Bulgaren en de Macedoniërs harrewarren.

[[Vreemd genoeg lijken vijf eeuwen Turkse bezetting niets te hebben nagelaten]] dat het waard is om in het nationale erfgoed op te nemen. Van de middeleeuwen stappen we dan ook direct over naar de negentiende eeuw, om de mannen op te hemelen die het Ottomaanse Rijk hebben bevochten. Zo zijn militaire en ideologische leiders als Gotse Deltsjev en Dame Gruev, die de Binnenlandse Macedonische Revolutionaire Organisatie (VMRO) oprichtten, in brons en te paard te bewonderen.

Hun opvolgers, die deze oude partij in 1990 nieuw leven inbliezen en sinds de parlementsverkiezingen van 2006 met de VMRO aan de macht zijn, hebben als eerbetoon aan deze helden van de nationale strijd een museum gebouwd aan de overzijde van de Vardar. Het museum werd in 2011 geopend ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de onafhankelijkheid van Macedonië. Met een aaneenschakeling van wassen beelden en schilderijen in realistische, negentiende-eeuwse stijl geeft het een beeld van de wapenfeiten, maar ook van het leed en de verschrikkingen die de burgers hebben doorstaan.

Overdreven nationalisme

Weinig aandacht is er voor de terroristische fase van de VMRO in de periode tussen de beide wereldoorlogen en voor de collaboratie van de VMRO met de nazi's. Bovendien verzwijgt het museum de rol die het communistische Joegoslavië van Tito heeft gespeeld in het belang van de Macedonische natie en taal.

Dit overdreven nationalisme wekt de irritatie van de Albanese minderheid, die een kwart van de bevolking van Macedonië vertegenwoordigt. De Albanezen hebben weliswaar hun Skanderbegplein gekregen, als eerbetoon aan hun nationale held, en ze krijgen nog een standbeeld van Moeder Teresa, de Albanese non uit Macedonië die zo veel heeft gedaan voor de armen en zieken in India, maar er is een grens.

Nadat er begin 2011 ongeregeldheden waren uitgebroken tussen Albanese en Macedonische jongeren, moest de regering afzien van de bouw van een kerkelijk museum dat met zijn kruis boven Fort Kale, het oude Albanese fort van Skopje, zou uitsteken. Deze gemeenschap, die grotendeels uit moslims bestaat, ergert zich ook aan de hernieuwde invloed die de orthodoxe kerk dankzij deze ode aan het verleden krijgt.

De orthodoxe Macedoniërs zelf staan niet eensgezind achter deze nationalistische droom en dit teruggrijpen op bronnen uit de oudheid. "Ik heb Alexander of Philippus niet nodig om te weten dat ik Macedoniër ben", foetert socioloog Vladimir Milcin. “Dat heb ik als klein kind al van mijn grootmoeder geleerd. Mijn taal is Slavisch, mijn familie orthodox en ik zie geen enkel verband tussen Alexander de Grote en de orthodoxe leer".

Terwijl Macedonië, dat hard getroffen wordt door de crisis, zich vrijwel om de twee maanden opnieuw in de schulden moet steken om de pensioenen en de ambtenarensalarissen te kunnen betalen, zijn de inwoners van Skopje zich nu vragen gaan stellen over de kosten van al deze kitsch. "Ze zeggen tegen ons dat dit toeristen aantrekt, maar toeristen laten zich ook wel in Disneyland fotograferen", zegt Andrej Zernovski, de nieuwe burgemeester van Skopje. Hij vindt het verschrikkelijk om te zien hoe zijn de stad verwordt tot ´de risee van de hele wereld´.

Nieuwe burgemeester brengt verandering

Zernovski, die in maart gekozen was, had fel campagne gevoerd tegen Skopje 2014. Dit tot verdriet van het lokale bestuur, waarin VMRO-politici tot dan toe de overhand hadden. "Toen in de eerste ronde van de gemeenteraadsverkiezingen bleek dat ik alle kans had om te winnen, werden er in één nacht opeens 29 standbeelden in de straten van Skopje geplaatst. Mijn voorgangers wisten dat ze die na mijn verkiezing niet meer zouden kunnen neerzetten", vertelt Andrej Zernovski.

Het eerste wat hij deed toen hij zich eenmaal in zijn kleine burgemeesterskamer had geïnstalleerd, was om alle foto's van de geliefde monumenten van het oude team weg te halen. En in zijn eerste officiële maatregel kondigde hij een moratorium af op de bouwwerkzaamheden en vroeg hij om een financiële controle.

De minister van Cultuur, die het schandaal al voelde aankomen, haastte zich om bekend te maken dat er voor het hele project sprake was van een kostenoverschrijding: het was begroot op 80 miljoen euro, maar beliep op dat moment al 300 miljoen euro. Het standbeeld van Alexander de Grote kostte uiteindelijk 10,4 miljoen euro en het museum voor nationale strijd iets meer dan 13 miljoen euro.
In een land waar een op de drie inwoners onder de armoedegrens leeft, is het project Skopje 2014, dat als een droom was begonnen, niet alleen lichtzinnig uitgevoerd; het heeft ook nog eens alle kans om op een afrekeningsklucht uit te lopen.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp