Nieuws Toekomst van de EU (2/4)

Kleinere overheid geen wondermiddel

Een aantal nationale overheden hebben de eurocrisis aangegrepen om enkele grondwetswijzigingen door te voeren en aanpassingen te doen aan het landsbestuur. Deze hervormingen zijn echter geen wondermiddel voor de problemen van de EU en vormen mogelijk een bedreiging voor de democratie waar de naties op zijn gegrondvest.

Gepubliceerd op 3 september 2013 om 15:48

Een kameel is een paard dat ontworpen is door een commissie, zo luidt een bekende uitspraak uit de zakenwereld. De creaties afkomstig van Europese naties om hun op een grondwet gebaseerde bestuurssystemen om te vormen, zijn niet minder afzichtelijk. Twee goede voorbeelden daarvan zijn Italië en Ierland. De veranderingen waar nu aan gewerkt wordt, zijn bedoeld om de bestuurskwaliteiten te verhogen. Maar de resultaten zullen niet zo spectaculair zijn als de voorstanders van de wijzigingen hadden beoogd. En in het geval van Hongarije zijn de beweegredenen achter de hervormingen nauwelijks gericht op het maatschappelijk belang en zullen zij mogelijk meer slecht dan goed doen.

De politieke leiders in Dublin en Rome zien een verband tussen een hervorming van de grondwet en de strijd om de nationale economische crisis van het eurozonetijdperk te boven te komen. De Ierse regering heeft voorgesteld om de senaat, het Ierse Hogerhuis, af te schaffen. Voor het einde van dit jaar staat een referendum over de kwestie gepland. Gezien de minachting van de Ierse kiezers voor hun politici, die zij verantwoordelijk achten voor een van de grootste financiële rampen uit de geschiedenis, zal het geen verrassing zijn als zij besluiten een einde te maken aan de senaat en een week op het graf zullen dansen.

Bijdrage leveren aan voorspoed

De Italiaanse links-rechtse coalitie heeft plannen om de kieswet te herschrijven en een derde van de overheid af te schaffen: de 86 provincies die zich comfortabel bevinden tussen de twintig regio’s en achtduizend gemeentes in Italië. De regering wil ook het parlement verkleinen en een einde maken aan het systeem (daterend uit 1948 en uniek in Europa) waarbij het Hoger- en het Lagerhuis precies dezelfde bevoegdheden hebben. De deadline voor het doorvoeren van deze wijzigingen is eind 2014, maar als de coalitie voor die tijd uiteenvalt, gaan de hervormingen mogelijk in rook op.

Enda Kenny en Enrico Letta, de Ierse en de Italiaanse premier, verdedigen hun voorstellen met het argument dat gemoderniseerde politieke instellingen de democratie zullen versterken, betere wetten zullen opleveren en, direct en indirect, een bijdrage zullen leveren aan de voorspoed en de economische stabiliteit. Zij zeggen ook dat de samenleving, die gebukt gaat onder bezuinigingen, van politici verwacht dat zij minder aan zichzelf en de instellingen uitgeven.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Provincies spelen slechts bijrol

Met dit in gedachten heeft de regering van Kenny berekend dat het afschaffen van de senaat de Ierse belastingbetalers 20 miljoen euro per jaar zal besparen. De besparingen door het afschaffen van de Italiaanse provincies en het verminderen van het aantal parlementariërs in Rome zullen nog aanzienlijker zijn: het gaat hier om honderden miljoenen euro’s per jaar.

Premier Letta verdient lof voor het onderkennen van het probleem van de beleidskosten: die zijn sinds de jaren zestig gigantisch uit de pan gerezen. Dit is grotendeels te wijten aan de politieke klasse die de neiging heeft om de eigen achterban te fêteren op kosten van de gemeenschap. Maar gekeken naar de slechte economische prestaties van Italië sinds het toetreden van het land tot de euro in 1999 zijn de provincies misschien niet de beste plek om te beginnen met de hervormingen. De provincies spelen immers slechts een bijrol in het economische beleid.

Onder één hoedje spelen

Hetzelfde geldt voor de Ierse senaat, die nauwelijks verantwoordelijk kan worden gehouden voor de financiële rampen in het eurotijdperk. Geef liever de schuld aan de politici die onder één hoedje speelden met bouwbedrijven en projectontwikkelaars. Misschien had de senaat meer vragen moeten stellen over het besluit van de voormalige regering in 2008 om een allesomvattende garantie te geven aan de Ierse failliete banken. Echter, de realiteit is dat de senaat weinig te zeggen heeft over het financiële beleid. In de vernieuwde grondwettelijke orde is er niets dat de regering, het parlement dat slechts uit één Kamer bestaat of een groep van onverantwoordelijke bankiers kan stoppen om nieuwe fouten te begaan. We kunnen alleen hopen dat ze niet dezelfde grote gevolgen hebben als in 2008.

Waar Italië het meest aan zou hebben, is een hervormd systeem voor politieke partijen dat een einde zou maken aan de praktijken waarbij honderden advocaten en andere belangenbehartigers naar het parlement worden gestuurd, na elke verkiezing opnieuw. De wetgevers staan veraf van hun kiezers, maar ze zijn wel wonderbaarlijk kundig in het verwijderen van de belangrijkste liberaliseringsmaatregelen uit wetsontwerpen die juist zijn opgesteld om economische hervormingen en concurrentie te bevorderen.

Slecht ontworpen grondwetswijzigingen

Het herzien van het kiesstelsel en het wijzigen van de macht van de parlementaire Kamers kan resulteren in regeringen die ietwat stabieler zijn. Maar het is onwaarschijnlijk dat zulke veranderingen een einde zullen maken aan de bevoorrechte saboteurs van de hervormingen die zich verzetten tegen economische vernieuwing in Italië. Zolang er geen frisse wind waait door de politieke cultuur van het land, zullen de voorgestelde grondwetswijzigingen (als ze ooit al worden doorgevoerd) slechts leiden tot een antihervormingsblok in het versterkte Lagerhuis.

Het meest opmerkelijke geval van slecht ontworpen grondwetswijzigingen vindt men echter in Boedapest. Hongarije maakte in 1989-90 korte metten met het communisme, maar in tegenstelling tot zijn buurlanden heeft het land twintig jaar lang de grootste moeite gehad om zijn grondwet uit het communistische tijdperk te vervangen. Het sloot zich in 2004 aan bij de EU, maar kreeg te maken met financiële moeilijkheden en in 2008 moest het land onder aanvoering van het Internationaal Monetair Fonds worden gered.

Politieke superioriteit

De in 2011 doorgevoerde wijzigingen aan de grondwet zijn niet geïnspireerd door de wens om de Hongaarse democratie of de kwaliteit van de wetten voor economisch beleid te verbeteren. Zij zijn eerder een weerspiegeling van de pogingen van de regerende Fidesz-partij om zijn politieke superioriteit te verankeren. Een manier om dit doel te bereiken is de reeds door de volksvertegenwoordiging goedgekeurde kieshervorming, die het aantal zetels in het volgende Hongaarse parlement (na de verkiezingen in 2014) zal verkleinen van 386 naar 199. Hierdoor zal het vermogen van de partijen die kleiner zijn dan Fidesz om een bijdrage te kunnen leveren aan het wetgevingsproces, zeker worden aangetast.

In Ierland en Italië is het waarschijnlijk de moeite waard om de voorgestelde veranderingen door te voeren, maar ze zullen geen wondermiddel zijn voor politieke culturen die doordrenkt zijn van egoïsme en financieel wangedrag. In Hongarije verwart Fidesz echter grondwetshervormingen met politiek gewin voor de partij.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp