HSL van Baltische staten komt niet van de grond

Rail Baltica, een hoge snelheidslijn tussen Litouwen, Letland en Estland, zou de economie van Oost-Europa meer leven kunnen inblazen, de banden met de EU aanhalen en de afhankelijkheid van Rusland verkleinen. Maar onenigheid tussen de Baltische staten zorgt ervoor dat de tenuitvoering van het project op zich laat wachten.

Gepubliceerd op 21 oktober 2013 om 12:10

De zeshonderd kilometer lange menselijke ketting, die zich in augustus 1989 uitstrekte van Vilnius via Riga naar Tallinn, is het symbool geworden van de strijd van de Baltische staten voor onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie. Maar ruim twintig jaar na het bereiken van die onafhankelijkheid is er nog steeds geen rechtstreekse railverbinding tussen de drie hoofdsteden, laat staan met de rest van de Europese Unie. In termen van de infrastructuur zijn de Baltische staten nog steeds 'geketende landen': de spoorlijnen lopen naar het oosten, naar Moskou en Sint-Petersburg; de elektriciteitsnetwerken zijn gesynchroniseerd met dat van Rusland; en deze landen zijn grotendeels van Rusland afhankelijk voor hun gas.

Daarom was het [vorige] week wel heel symbolisch toen de Europese Commissie de eerste echte inter-Baltische passagierstrein sinds de jaren negentig liet rijden. Volgepakt met Eurocraten en mensen uit de transportsector reed de trein bijna twee dagen lang door berken- en pijnbomenbossen, op ieder station begroet met muziek en toespraken. Het was een voorproefje van het vlaggenschipproject van de EU: Rail Baltica, een moderne snelle railverbinding, die de reistijd tot ongeveer vier uur zou moeten terugbrengen.

Chronisch gekibbel

Door over te stappen van de Russische spoorbreedte van 1,520 mm naar die van continentaal Europa van 1,435mm zou de nieuwe spoorweg een gevoel van veiligheid bieden – een stap van Rusland vandaan, in de richting van Europa. De Europees commissaris voor transport, Siim Kallas (zelf een Est), droomt over snelle treinen tussen Tallinn en Berlijn. Dit is het soort projecten waarbij de Europese Unie van toegevoegde waarde kan zijn, door armere landen op het industriële hart van Europa aan te sluiten en de ontbrekende schakels te bouwen die nationale overheden niet willen of kunnen financieren.
Kallas wil zich concentreren op negen pan-Europese corridors, om een geïntegreerd netwerk van spoorwegen, waterwegen en zeehavens in het leven te roepen, dat groter is dan de som van de samenstellende delen. Rail Baltica zou een deel van een corridor moeten worden die loopt van Finland naar de Nederlandse en Belgische havens.

Hoewel de spoorlijn al sinds 1994 op de tekentafel ligt, blijft de aanleg van Rail Baltica onzeker. Grote infrastructuurprojecten boeken doorgaans langzaam vooruitgang. De economische crisis betekent dat geld schaars is, vooral in de Baltische landen. En het is pas vanaf 2014, als het transportbudget van de EU zal worden verdrievoudigd, dat de Commissie het grote geld voor het project zal kunnen vrijmaken. Maar de voornaamste reden voor het uitstel is het chronische gekibbel tussen de drie Baltische staten. [[De eenheid van de menselijke ketting uit 1989 heeft sinds de onafhankelijkheid plaatsgemaakt voor rivaliteit]].
Dat blijkt ook op andere terreinen: een plan voor een gemeenschappelijke kerncentrale in Litouwen is op een impasse uitgelopen. Het idee om een geïntegreerd regionaal gasnetwerk aan te leggen, om de afhankelijkheid van Rusland te verminderen, is aan het vervagen nu de drie landen ieder apart installaties voor de productie van vloeibaar aardgas ontwikkelen.
Het voormalige gezamenlijke bataljon van de Baltische staten is ontbonden, en de landen ruziën nu over de vraag wie de regionale luchtpatrouillemissie van de NAVO mag herbergen. En wat Rail Baltica aangaat: zelfs de naam staat ter discussie. Estland noemt het Rail Baltic, en de Commissie heeft haar propagandatrein tactisch de “RB Express” genoemd.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Betrekkingen met Rusland

Finland en Estland, die het verst weg liggen van het hart van Europa, zijn de grootste voorstanders van het project. Een tijdlang heeft Letland bezwaren aangevoerd, deels omdat de eerste voorstellen Riga links leken te laten liggen en er geen verbindingen waren voorzien met lucht- en zeehavens. Nu deze problemen zijn opgelost, is het Litouwen – dat het roulerende presidentschap van de EU bekleedt – dat ervan wordt beticht zand in de motor te willen strooien. Volgens functionarissen zou het land slechts met de grootste tegenzin akkoord zijn gegaan met een joint venture met Letland en Estland om de spoorweg aan te leggen, omdat het ongrondwettelijk zou zijn dat een buitenlandse entiteit zijn spoorlijnen beheert.
Onenigheid ligt ook op de loer over de omvang van het project. Litouwen zegt geen twijfels te hebben; het is al begonnen een deel van de verbinding met Polen te verbeteren, zodat er Europese treinen over kunnen rijden. Maar volgens critici betreft het hier slechts een nieuw spoor op een bestaande – langzame – route; Rail Baltica heeft een eigen route nodig om vaart te kunnen winnen.

Het vreemdste aan deze hele zaak is dat Rail Baltica bijna helemaal met Europees geld kan worden gefinancierd. De EU stelt voor tot 85 procent van de geschatte kosten van 3,7 miljard euro voor haar rekening te nemen, en zal ongetwijfeld met zachte leningen komen voor de rest van het traject. “Er is een oude grap uit de Sovjet-tijd, die zegt dat spoorwegen beginnen waar het gezond verstand eindigt”, zegt een wanhopige Eurocraat.
Volgens velen is het onderliggende probleem dat een deel van de bedrijven die de regionale spoorwegen beheren nauwe betrekkingen onderhouden met die van Rusland, en dat zij winst boeken op de doorvoer van vracht van de Baltische havens naar Rusland, Centraal-Azië en China. Het zou beter zijn om de verbindingen tussen oost en west aan te pakken en een nieuwe autoweg aan te leggen, aldus sommigen, dan zich vast te leggen op een duur en onzeker railproject tussen noord en zuid.

Handelsoorlog

[[De Baltische staten hebben niet genoeg inwoners om hogesnelheidslijnen te rechtvaardigen met treinen die harder rijden dan 300 km per uur]]. In plaats daarvan zou Rail Baltica een snelheid krijgen van 240 km per uur en afhankelijk zijn van het tragere vrachtvervoer, om zwarte cijfers te kunnen schrijven. Uit het jongste haalbaarheidsonderzoek blijkt dat het project “in het algemeen levensvatbaar” is, maar op basis van het huidige (vracht-)verkeer is de economische bestaansgrond niet zonneklaar.

De voorstanders zeggen dat het bestaan van de spoorlijn zelf voor nieuw verkeer zal zorgen. Het vrachtvervoer per schip in de Baltische regio zal vanaf 2015 duurder worden door nieuwe regels over de zwaveluitstoot; de Europese industrie beweegt zich in oostwaartse richting; China zou meer vracht naar Europa kunnen sturen via transcontinentale spoorwegen; en door het smelten van de ijskap op de Noordpool zou de zeeroute door de Noordelijke IJszee open kunnen komen te liggen (zodat Aziatische goederen in Noord-Finland ontscheept kunnen worden om per trein, ferry en Rail Baltica naar het zuiden te worden vervoerd).

Zelfs een twijfelachtig infrastructuurproject kan worden gerechtvaardigd op grond van het vermoeden dat het de groei en de concurrentie in een snelgroeiende regio zal bevorderen. En de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de armere oostelijke periferie van Europa het verdient om beter te worden geïntegreerd in de gemeenschappelijke markt. Tenslotte is er nog de kwestie van de veiligheid. Rusland voert een handelsoorlog om te proberen zijn buurstaten, vooral Oekraïne, te ontmoedigen een nieuw handels- en associatieverdrag met de EU te sluiten.
Een van de slachtoffers is Litouwen, dat zojuist zijn zuivelproducten uit Rusland geweerd zag worden, zogenaamd om gezondheidsredenen. Geen enkele inschatting mag de geopolitiek buiten beschouwing laten. De grommende Russische beer is het best mogelijke pleidooi voor Rail Baltica.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp