Kies een taal
Een paar spionnen komen in gele shorts, anderen in kepies, zo staat het in de voorschriften. Niemand mag argwaan krijgen, niemand mag er achter komen dat er Amerikanen op Cyprus spioneren, en dan ook nog eens vanuit een Brits steunpunt. Daarom moeten de Amerikaanse spionnen zich als toeristen verkleden, voordat ze zich op weg begeven naar Ayios Nikolaos – een van de belangrijkste afluisterposten van de Britse geheime dienst GCHQ (Government Communications Headquarters).
Het steunpunt ligt verborgen achter het “buitenlandse station”, dat in de documenten van de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden met de codenaam “Sounder” wordt aangeduid. Dat blijkt uit onderzoek van het Griekse dagblad Ta Nea, de televisiezender Alpha TV, het Italiaanse tijdschrift L'Espresso en de Süddeutsche Zeitung.
De afluisterpost ligt in het armoedige oosten van Cyprus, direct aan de 'groene lijn' tussen de republiek Cyprus en het Turkse deel van het eiland. Op luchtfoto's zijn een paar gebouwen te zien, plus satellietschotels en antennes, en daaromheen is het landschap rotsachtig en woest. Het is vijf kilometer tot het strand, en net zo ver tot het dichtstbijzijnde dorp, waar de mensen nieuwsgierig zouden kunnen zijn naar die verklede buitenlanders. Je wordt hier niet gestoord, dat is een voordeel van deze plek: naast de bekende spionagecentra in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten voeren GCHQ en de NSA ook vanaf Cyprus hun wereldwijde afluisteroperaties uit.
Strategische ligging
Het eiland werd al aan het eind van de jaren veertig een centrale basis voor de Britse spionage in het Nabije Oosten. Of het om de Sinaï, Irak of om de situatie in Syrië ging, de afluisteraars op Cyprus waren op de hoogte. De strategische ligging van het eiland is ideaal: het ligt maar honderd kilometer van Syrië, en niet veel verder van de crisishaarden in Libanon en Israel.
Bovendien is het eiland een belangrijk knooppunt voor het internet- en telefoonverkeer uit het Nabije Oosten en Noord-Afrika: veertien onderzeese kabels komen in Cyprus aan land. Wie vanuit Beiroet naar Berlijn telefoneert of in Tel Aviv een e-mailtje schrijft, verstuurt zijn data zeer waarschijnlijk in eerste instantie door een glasvezelkabel naar Cyprus. Het aftappen van die communicatielijnen, zo veel is sinds de onthullingen van Snowden wel duidelijk, behoort tot het standaardrepertoire van de Britse geheime dienst.
De geheime dienst GCHQ kan teren op de koloniale erfenis van Londen: [[zelfs na de onafhankelijkheid van Cyprus in 1960 heeft de Britse kroon twee militaire steunpunten op het eiland behouden]]. Dit zijn zogenaamde Sovereign Base Areas, en in tegenstelling tot de gebruikelijke militaire steunpunten gelden zij als echt overzees territorium. Ook de afluisterpost Ayios Nikolaos ligt op zo'n stukje grond.
Honderden gigabytes aan informatie
De Britse spionnen hebben een belangrijke helper: de Cypriotische staatsonderneming Cyprus Telecommunications Authority (CYTA), die bij veel onderzeese verbindingen een vinger in de pap heeft. Het telecombedrijf is in het kader van een verdrag verplicht met de Britten samen te werken. Dit betekent dat het staatsbedrijf – net als veel andere firma's in Groot-Brittannië en de VS – verplicht is bij het spioneren te helpen en de honger naar data van de Britse geheime dienst te stillen.
“Het beheersen van het internet” is het verklaarde doel van de spionnen van Hare Majesteit. Iedere seconde verkrijgen de spionnen honderden gigabytes aan informatie – uit mailtjes, telefoongesprekken en banktransacties. Op Cyprus staan de mannen en vrouwen daarbij klaarblijkelijk voor een lastig probleem: dat geldt althans voor degenen die ook Israël bespioneren, een land dat tegelijkertijd onder de codenaam “Ruffle” met de Amerikanen en Britten samenwerkt en informatie met hen uitwisselt. De medewerkers die er naar verluidt in zijn geslaagd het als ondoordringbaar geldende Tor-netwerk te infiltreren, zitten ook op Cyprus. In een document uit 2012 worden zij geroemd als “toegewijde personen”, die “hele stapels hard werk” hebben verzet.
Vermomd als Europese toeristen
Officieel is Ayios Nikolaos een Brits steunpunt. In werkelijkheid gaat het echter om een gemeenschappelijk Brits-Amerikaans project. Diverse malen hebben de Britten al op het punt gestaan de post uit bezuinigingsoverwegingen te sluiten. Maar uiteindelijk staken de Amerikanen daar telkens weer een stokje voor, omdat zij in geen geval het strategisch belangrijke steunpunt wilden verliezen. Daarvoor hebben zij ook in de buidel moeten tasten. Inmiddels betaalt de National Security Agency (NSA) zelfs de helft van de kosten. Bij GCHQ geldt intern het devies dat het steunpunt hoe dan ook moet worden opengehouden, “om een gezonde relatie met de Amerikaanse klant” overeind te houden.
De Amerikaanse hoofdklant, de NSA, stuurt inmiddels ook eigen personeel naar Cyprus. Omdat dit tegen de officiële afspraken tussen de Britse en de Cypriotische regering indruist, moeten de Amerikaanse spionnen zich bij aankomst vermommen. Ze moeten zich, aldus een intern boek met regels van de NSA, als Europese toeristen verkleden – en mogen er in geen geval als “typische Amerikanen” uitzien.
