Waar blijft het transnationale Europese debat?

Europa is, aldus de mooie woorden van de [vroegere Portugese premier] Mário Soares, de nieuwe lotsbestemming van een Portugal dat is ontwaakt uit de droeve droom over een [koloniaal] rijk. Dankzij de Europese integratie hebben de Portugezen waarden als democratie en solidariteit ontdekt, als tegenpolen voor het cynisme van de dictatuur. Het gaat per slot van rekening om de belofte van een levenskwaliteit die verder gaat dan louter economische groei.

De Portugezen vragen zich nauwelijks af of de ernstige crisis die zij doormaken een Europees probleem is. Het idee dat prevaleert is dat zij er zelf als enigen verantwoordelijkheid voor dragen, en er zelfs als enigen schuldig aan zijn. Verantwoordelijkheid, omdat ze te vroeg Europeanen wilden worden, en omdat zij zich zo graag als echte Europeanen wilden kunnen beschouwen.

Breuk tussen noord en zuid

Misschien hadden ze zich nog jarenlang tevreden moeten stellen met het “arm maar waardig” zijn, “indien nodig analfabeet” moeten blijven en braaf “op de rug van de ezel” moeten blijven zitten, op wegen waar de dood op iedere straathoek wacht. Wat een zot idee om te willen studeren, eten en reizen, kortom te willen leven als burgers van het welvarende Europa! Hoewel er al 27 jaar zijn verstreken sinds de Portugese toetreding, had de Europese lotsbestemming misschien beter een utopie moeten blijven!

Welnu, het zijn de leiders van de landen die “nog niet in zo'n ernstige crisis zijn beland”, die de voornaamste verantwoordelijkheid dragen voor het schuldgevoel van de Portugezen. Het zijn zij die telkens weer beweren dat de Portugezen, net als de Spanjaarden en de Grieken, nu eenmaal burgers zijn van een 'ander' Europa. Het “Zuiden”, een generieke benaming, is een categorie gebleven die een inter-Europese scheidslijn markeert, ook na de volledige integratie van Portugal en Spanje in het Europese project. En vandaag de dag vormt deze breuk tussen noord en zuid een ernstige bedreiging voor de Europese eenheid.

Informatiesamenleving

Ondanks de toenemende scepsis bij een groot deel van de bevolking jegens de politieke partijen is Portugal een solide democratie. De alfabetisering bedraagt 94,8 procent en het aantal schoolgaanden is fors gestegen, zowel in het middelbaar onderijs als aan de universiteit, terwijl het aantal diploma's in het hoger onderwijs tussen 1991 en 2011 is verdrievoudigd. Hetzelfde geldt voor het aantal doctoraten en het wetenschappelijk onderzoek. De Portugezen hebben hun eigen emancipatie bewerkstelligd.
Een hele generatie Portugezen maakt effectief gebruik van de instrumenten van de informatiesamenleving, en de sociale netwerken zijn vandaag de dag voor de middenklasse een gigantisch forum voor de meningsuiting en de communicatie: 60 procent van de Portugese huishoudens heeft snelle toegang tot het internet.
En dat alles in een land dat het Europese sociale model heeft overgenomen en beschikt over een goed gezondheidszorgstelsel, ondanks de dreigingen die voortvloeien uit de bezuinigingen, evenals over een modern infrastructureel netwerk, al wordt dat nog niet ten volle benut.

Multipolaire wereld

Vandaag de dag is de lotsbestemming van Europa dezelfde als die van Portugal. Alle lidstaten staan voor dezelfde uitdaging: het optimaal gebruik maken van de verzamelde talenten van hun burgers en het herstel van de solidariteit als het fundament van de Europese Unie.

[[Uit alle onderzoeken naar wereldwijde ontwikkelingen blijkt dat de relatieve neergang van Europa onontkoombaar is]]. Toch kan de Europese crisis, als er niets wordt gedaan om deze een halt toe te roepen, ook een absolute neergang inluiden, als gevolg van de bekende factoren: de vergrijzing van de bevolking, de ontoereikendheid van het gemeenschappelijk beleid, de achterstand op het gebied van de technologische vernieuwing in sleutelsectoren als die van de biotechnologie of het 3D-printen, de verzwakking van de solidariteit, zodat het hele Europese sociale systeem wordt bedreigd, en de hernationalisering van het internationaal beleid van de voornaamste Europese machten in een multipolaire wereld.

Supranationale democratie

In deze context is het des te absurder, en zeer veelzeggend als het gaat om de afwezigheid van een adequaat antwoord op de crisis, dat duizenden jongeren, vooral Portugezen, tegenwoordig werkloos zijn en hun toekomst elders moeten zoeken, ook al zijn zij onmisbaar voor een Europa dat een nieuw ontwikkelingsmodel wil vinden.

De indicatoren zijn welbekend, maar het voornaamste Europese probleem, politiek van karakter, is in nevelen gehuld. De afwezigheid van een Europese publieke ruimte en het ontbreken van mechanismen om deel te nemen aan een supranationale democratie hebben iedere doelgerichte reactie van de burgers op de crisis onmogelijk gemaakt.
Dit verklaart waarom het voor de regeringen zo makkelijk is geweest om bezuinigingen door te voeren, die de recessie hebben versterkt en niet alleen impopulair zijn, maar ook ineffectief zijn gebleken.

Transeuropese netwerken

De 'Verontwaardigden' (Indignados) zijn een nationaal en geen pan-Europees verschijnsel, alsof iedere crisis louter een nationale reikwijdte heeft en dus door de betrokken staten zelfstandig zou moeten worden opgelost.
Deze 'renationalisering' van de crisis heeft nóg een pervers effect: in de context van de verpaupering zijn de Europese middenklassen bezig de democratie op het spel te zetten en de betrekkingen met andere landen, in de Europese Unie en daarbuiten, als een nulsomspel te beschouwen. Welnu, dat is een van de onderliggende oorzaken van de gevaarlijke opkomst van het populisme en de xenofobie.

De Portugezen (en hun politieke partijen) moeten begrijpen dat de enige mogelijke oplossing binnen de Europese context ligt. Door het creëren van transeuropese netwerken en bewegingen, op een traditionele of een meer vernieuwende manier, en door het smeden van banden tussen de politieke partijen en de burgers via alternatieve politieke voorstellen, is het wellicht mogelijk een uitweg uit de crisis te vinden en de absolute neergang te voorkomen van het meest buitengewone project dat de 20ste eeuw geboren heeft zien worden.
De Europese verkiezingen van 2014 moeten leiden tot een groot debat over de toekomst van Europa, zodat er voorwaarden kunnen worden geschapen voor het overleven en de duurzaamheid van de Unie in de 21ste eeuw.