Kies een taal
Onlangs staken Poolse ultranationalistische radicalen op een feestdag op een plein in het centrum van Warschau een kunstwerk in de vorm van een regenboog in brand, waarna een wachthokje van de bewakers bij de Russische ambassade hetzelfde lot trof. Het werd een internationaal schandaal. De Slowaakse evenknie van de Poolse ultranationalisten, Marian Kotleba, schopte het nog verder. Afgelopen weekend won hij de regionale verkiezingen en werd verkozen tot Župan (gouverneur) van de regio Banská Bystrica. Voor de Slowaken kwam dat als een schok.
Hiermee is namelijk als hoofd van een van de acht regio's van het land een man gekozen die de fascistische Slowaakse staat en de verdrijving van de Joden ophemelt, die graag "Vodce" (leider) wordt genoemd, die een tegen de Roma gerichte militie aan het vormen is en die leiding geeft aan een partij, "Ons Slowakije", waarvan het programma kan worden samengevat als "populistische improvisatie met neonazistische elementen".
Nadat Jobbik in 2010 zijn intrede deed in het Hongaarse parlement, is het niet langer een verrassing dat frustratie en teleurstelling over de politieke en economische ontwikkelingen in Midden-Europa hebben geresulteerd in verkiezingswinst voor een extremistische politicus en zijn partij. Beschuldigingen over en weer tussen Slowaakse politici zowel ter linker- als ter rechterzijde van het type "Het is jouw schuld, niet die van mij", doen evenwel vermoeden dat de politici niet begrepen hebben waarom de houding van de bevolking zo is veranderd.
De deelname van Kotleba in de tweede ronde bracht meer kiezers op de been dan in de andere vier regio's, waar zaterdag werd gestemd. En hij kreeg zijn stemmen niet slechts van burgers uit één sociale klasse.
[[Deze verkiezingswinst vormt voor Kotleba vast en zeker een opmaat naar de presidents- en gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar]]. Hij heeft dan geen kans om te winnen, maar wel is het fundament gelegd voor de parlementsverkiezingen van 2016. Als gouverneur van de regio zal hij worden geïsoleerd; des te meer zal hij zich dan als slachtoffer van het systeem kunnen profileren en punten scoren, zegt onder andere socioloog Martin Bútora.
Autoritaire inslag
Er zitten diverse aspecten aan het succes van Kotleba en dat succes is de uitkomst van diverse factoren waarvoor niet alle Slowaken gevoelig zijn. Een van de oorzaken is de algehele ontevredenheid over de ontwikkeling van de Slowaakse maatschappij in de afgelopen jaren.
Een andere oorzaak is het falen van de linkse en rechtse elites, die niet in staat waren adequaat oppositie te voeren tegen Kotleba. Het was voor iedereen een verrassing dat hij de tweede ronde haalde.
Premier Robert Fico steunde de kandidaten van zijn partij SMER in de regio's Nitra en Trnava tegen het (vermeende) Hongaarse gevaar, maar kon geen tijd vrijmaken voor de kandidaat van zijn partij in Banská Bystrica. De kandidaat van de rechts-conservatieve partijen vertikte het op zijn beurt de kandidaat van SMER in de tweede ronde te steunen.
De derde factor is er eentje van lange adem, die zich vooral in het onderbewuste bevindt. Volgens socioloog Michal Vašečka heeft een relatief grote groep kiezers in de Slowaakse samenleving een autoritaire inslag (zoals zichtbaar is geworden in eerdere successen van de Slowaakse Nationale Partij en Mečiars HZDS). Deze groep zet ook vraagtekens bij de medeplichtigheid van de leider van de Slowaakse staat tijdens de Tweede Wereldoorlog, Jozef Tiso, aan de Holocaust en andere misdrijven. Volgens Vašečka wint dit standpunt sinds halverwege de jaren negentig terrein, mede dankzij de invloed van de Katholieke Kerk.
Het ‘Roma-probleem’
In de Europese context is de overwinning van Marian Kotleba de zoveelste op rij, waaruit blijkt dat de steun voor extremisten groeit. Zijn succes is echter niet alleen te danken aan een proteststem. Deze totaal onvoorspelbare radicaal combineert zijn populisme namelijk met een duidelijk standpunt over het gevoelige en nog altijd onopgeloste Roma-vraagstuk.
Officieus maken de Roma ongeveer 10 procent van de Slowaakse bevolking uit. De meeste Slowaken beschouwen het ‘Roma-probleem’ in de eerste plaats als een veiligheidsvraagstuk en niet zozeer als een kwestie van mensenrechten of sociale rechten. En dat speelt Kotleba in de kaart, die de grond heeft gekocht waarop een van de Roma-kampen staat. Hij wil de Roma daar nu met geweld verjagen.
[[Niet het traditionele Hongaarse vraagstuk, maar de afgestofte zigeunerkwestie heeft de Slowaakse politiek in de extremistische hoek gedreven]]. Uit de reactie van de politici van de traditionele partijen blijkt dat zij zijn beetgenomen en dat Kotleba's succes buiten de huidige politieke ontwikkelingen om gaat.
Deze ontwikkelingen die na 1989 in Slowakije hebben plaatsgevonden, waren niet altijd gunstig voor de liberale democratie en de fundamentele waarden ervan. Maar zelfs Ján Slota, de beruchte vroegere leider van de Slowaakse Nationale Partij, heeft zichzelf nooit zo openlijk een aanhanger van het nazisme en de Slowaakse tegenhanger ervan verklaard als Kotleba. "Het is ernstiger dan het lijkt", zegt Martin Bútora.
Lakmoesproef
In een publicatie van het Instituut voor Staatszaken in Bratislava, "Waarvandaan en waarnaartoe: 20 jaar autonomie", beweert voormalig gevolmachtigde van de regering voor Roma-vraagstukken Klára Orgovánová dat Roma de lakmoesproef vormen, als we een oordeel willen vellen over de wijze waarop Slowaken aan een samenleving bouwen.
Als zodanig zal Marian Kotleba, die zo nauw verbonden is met het Roma-vraagstuk, een test vormen voor de Slowaakse politiek als geheel.
Met zijn verkiezing tot gouverneur lijkt Slowakije een stap terug te hebben gezet. Dat is echter beslist niet het geval. Alles hangt af van de wijze waarop de politici zullen reageren op de realiteit die deze democratische verkiezing in Slowakije met zich mee heeft gebracht. Dan zullen we het ware gezicht van de Slowaakse samenleving en de kwaliteit van de democratie en de instellingen daarvan zien.
Met andere woorden, de politici kunnen zijn populariteit vergroten door hem als een paria te behandelen. Of ze kunnen hem op slimme wijze als politicus in zijn rol van gouverneur in diskrediet brengen. De kans dat dit tweede scenario bewaarheid wordt, is op dit moment echter behoorlijk klein.
Vanuit Bratislava bezien
Partijen bekennen geen schuld
“De verkiezingen hebben de partijen niet beroerd”, schrijft de Slowaakse krant SME naar aanleiding van de verrassende verkiezing van Marian Kotleba, sinds lange tijd een actief in extreemrechtse kringen, tot gouverneur van de regio Banská Bystrica.
De verkiezing is opvallend omdat deze regio van oudsher wordt gedomineerd door de socialistische partij SMER. Het valt te verklaren doordat de rechtse SDKÚ-kandidaat, die in de eerste ronde verslagen werd, niet zijn steun had uitgesproken jegens de SMER-kandidaat. Beide partijen schuiven de verantwoordelijkheid echter van zich af, betreurt het dagblad.
De krant voegt eraan toe:
Het totale gebrek aan zelfkritiek is een van de ergste karaktereigenschappen van politici […] en een van de voornaamste redenen waarom de kiezers geen vertrouwen meer in hen hebben – deels terecht – en trouwens ook niet meer in de democratie, gek genoeg.
