Wat is Europa zonder publieke opinie?

Toen Presseurop in 2009 gelanceerd werd, was de euro bijna ten dode opgeschreven en dreigde de EU te imploderen. Presseurop heeft deze ontwikkelingen op de voet gevolgd door de ogen van de Europese pers. Hierdoor konden Europeanen hun blik op hun continent verruimen en een Europese publieke ruimte gestalte geven.

Gepubliceerd op 20 december 2013 om 15:18

De afgelopen vierenhalf jaar heeft Presseurop ons dag na dag helpen begrijpen wat zich in Europa afspeelde. Daarmee heeft ze een fundamentele bijdrage geleverd. Terwijl onze aandacht dagelijks wordt opgeslokt door de crisis en we moeite moeten doen om niet te struikelen over alle obstakels die we onderweg tegenkomen, vergeten we achterom te kijken en onze gedachten te laten gaan over wat ons de afgelopen vijf jaar is overkomen. Zouden we dat wel doen, dan zouden we bedenken dat het woord “crisis” ons in 2008-2009 nog geen angst aanjoeg. We wisten immers allemaal dat de Europese Unie uit een crisis was voortgekomen?
Een crisis doet de gevestigde orde op zijn grondvesten schudden, bewijst dat de status quo niet houdbaar is, maakt de noodzaak om beleid te veranderen zichtbaar en laat zien dat instellingen zijn verouderd. Daarnaast creëren ze ruimte voor toekomstvisies en leiders die deze visies proberen te realiseren. Een crisis zou ons niet alleen verenigen maar de Europese integratie zelfs versterken, dachten velen. Waarom hebben we dan nu het gevoel dat het dit keer allemaal een beetje anders is gelopen en het niet heeft gefunctioneerd zoals had gemoeten?

De belangrijkste reden is het gebrek aan flexibiliteit van de EU toen de schok die de financiële crisis veroorzaakte moest worden opgevangen. De EU is vooral een “unie van regels”. Inmiddels is echter wel gebleken dat die regels vooral waar het de euro betreft, afwezig, onvolledig of zelfs ronduit ondeugdelijk waren, omdat ze lidstaten en overheden verboden maatregelen te nemen die Europa uit de crisis hadden kunnen halen (zoals een directe herkapitalisering van banken of het opkopen van schulden).

Gevaarlijk improviseren

De Verenigde Staten, waar zoals bekend de financiële crisis begon, zijn al in oktober 2008 gestart met het TARP-programma (Troubled Asset Relief Program), dat tot doel had de banken te herkapitaliseren. Met het aantreden van president Obama volgde een programma om de economie op grote schaal te stimuleren. In beide gevallen werden partijpolitiek en ideologische verschillen opzij geschoven ten gunste van het welslagen van maatregelen om de crisis te bestrijden.
Aan deze kant van de Atlantische Oceaan gaat het heel anders toe. Zes jaar na het omvallen van Lehman Brothers praat Europa nog steeds over haar eigen TARP-programma (de bankenunie), met termijnen en mechanismen die zo complex en langdurig zijn dat betwijfeld kan worden of we deze crisis ermee te boven zullen komen. Intussen zijn belachelijke en ontoereikende stimuleringsmaatregelen genomen. Het resultaat is voor iedereen zichtbaar: de Amerikaanse economie herstelt zich en de Europese stagneert.

De EU, die bijna tien jaar bezig is geweest met het opstellen van het Verdrag van Lissabon, ziet nu dat geen enkel punt uit dat Verdrag bijdraagt aan het oplossen van een crisis die bij vlagen een existentieel karakter heeft gekregen. [[De spelregels van de euro zijn tergend traag aangepast aan een nieuwe realiteit, en bovendien in een context die wordt gekenmerkt door politieke en institutionele fragmentatie en gebrek aan leiderschap.]] De EU is in deze crisis met institutionele en politieke hervormingen gekomen, maar heeft ook gevaarlijk geïmproviseerd. Op cruciale momenten, zoals tijdens de eerste reddingsoperatie voor Griekenland of de interventie op Cyprus, leek het haast wel of ze met dichte ogen een munt opgooide.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Onoplosbare meningsverschillen

Nog steeds balancerend op de rand van de afgrond heeft Europa uiteindelijk de maatregelen genomen die nodig zijn om de euro te redden en de basis te leggen voor een stabiele toekomst. We komen de crisis te boven, maar langzaam en verdeeld. Immers, een constructie die flexibel is, vangt schokken op, maar een rigide constructie gaat breuken en scheuren vertonen. Het meest in het oog springend is de diepe kloof die is ontstaan tussen elite en burgers.
Maar daarnaast heeft deze crisis een zodanige verwijdering veroorzaakt tussen Noord en Zuid, en tussen het centrum en de periferie, dat de toekomst van de EU er ernstig door wordt bedreigd. Bovendien zijn haast onoplosbare meningsverschillen ontstaan tussen landen die wel en landen die niet tot de eurozone behoren. Om te overleven zal de EU die centrifugale scheuren en spanningen moeten dichten. Doet ze dat niet, dan is de euro straks gered maar het Europese project ernstig aangetast.

Met de Europese verkiezingen in aantocht wordt steeds duidelijker dat juist nu meer politieke legitimiteit nodig is om de economische en monetaire unie te voltooien, er onder de burgers sprake is van toenemende onvrede en een groeiend wantrouwen jegens de EU. Als de Unie erin slaagt democratie te combineren met doeltreffend optreden, gaat ze een glanzende toekomst tegemoet. De bestaande kloof wordt echter niet gedicht door “beter communiceren” maar door “meer te luisteren” naar de burgers en verantwoording tegenover hen af te leggen. In de lidstaten is de Europese integratie onherroepelijk gepolitiseerd, maar in Brussel niet.
De oplossing moet worden gezocht in meer politiek, niet in meer technocratie. De burgers moeten in Brussel de stem krijgen die ze in eigen land zijn kwijtgeraakt. Een unie van regels is goed, maar wat we echt nodig hebben, is een unie waar politiek wordt bedreven. Wie is bang voor politiek? Zonder een goed geïnformeerde publieke opinie kan Europa niet bestaan. Dankzij Presseurop zijn we de afgelopen jaren uit onze nationale geestelijke bolwerken gekropen en hebben we een Europese publieke ruimte gecreëerd. Daar zijn we haar dankbaar voor en we hopen dan ook dat ze snel terugkomt!

Dit artikel is geschreven voor Presseurop

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp