Kies een taal
Nu Europa in een crisis is gestort waarbij de bakens van het mogelijke en het onmogelijke op het continent regelmatig worden verzet, tekent een recent plan zich steeds duidelijker af als enige oplossing om de eurozone te behoeden voor volledige ineenstorting. De uitgifte van obligaties in euro, of euro-obligaties, ter vervanging van de torenhoge staatsleningen van landen zoals Spanje zou wel eens de enige manier kunnen zijn waarop het domino-effect op de markten voor staatsschulden een halt kan worden toegeroepen. Dit effect doet zich nu al gevoelen in Griekenland en Ierland, en vormt nu ook een bedreiging voor Portugal, na aanzienlijke verhogingen van de risicopremies voor de Portugese staatsschuld. "Portugal staat steeds positiever tegenover de uitgifte van euro-obligaties", aldus José Reis, die werkzaam is bij de universiteit van Coimbra. "Hiervan zou een sterk signaal uitgaan dat we de Unie daadwerkelijk willen sturen", stelt Paul de Grauwe, die werkzaam is bij de Katholieke Universiteit Leuven. "Het gevoel heerst namelijk dat de eurozone een existentiële crisis doormaakt."
Het idee om een groot deel van de schuld van de lidstaten om te zetten in een Europese schuld, is vóór kerst geopperd door de Luxemburgse premier, Jean-Claude Juncker, en de Italiaanse minister van Financiën, Giulio Tremonti. De directie van de Duitse sociaaldemocratische partij (SPD) staat achter het voorstel. "Het plan van een euro-obligatie was een paar maanden geleden nog een doodzonde, maar nu is het de officiële weg die de Duitse oppositie wil inslaan", aldus Thomas Klau, onderzoeker bij de Europese Raad voor Externe Betrekkingen (ECFR), een pan-Europese studiegroep.
Argusogen
Zoals verwacht heeft Angela Merkel afwijzend op het voorstel gereageerd. Volgens de meeste economen zou het inhouden dat Duitsland garant moet staan voor de uitgegeven schuld en vormt het een eerste stap in de richting van een begrotingsunie, die door Berlijn en Frankfurt [de stad waar de Duitse centrale bank is gevestigd, red.] met argusogen wordt bezien. Maar "de weerstand tegen Merkel neemt in Duitsland toe, nu de crisis ernstiger wordt en het steeds duidelijker wordt dat zich een keuze opdringt tussen splitsing en een sterkere integratie, door de uitgifte van euro-obligaties", voegt Klau toe.
Er liggen diverse voorstellen op tafel. Juncker en Tremonti hebben een gezamenlijk opiniestuk gepubliceerd in The Financial Times, waarin zij pleiten voor de oprichting van een Europees schuldagentschap, een Europese faciliteit voor financiële stabiliteit (EFSF) ‘nieuwe stijl’ [de huidige EFSF is in mei 2010 ingevoerd, en beschikt over 440 miljard euro ter ondersteuning van staten waarvoor herfinanciering noodzakelijk is, red.], die schulden zou uitgeven ter hoogte van veertig procent van het bbo van iedere lidstaat, met de volledige garantie van soevereine lidstaten (waarin het aandeel van Duitsland inderdaad onevenredig hoog is). De economieën die een crisis doormaken, zouden een deel van hun schuld inwisselen tegen deze Europese obligaties, waardoor de financieringskosten aanzienlijk lager uitvallen. Het Bruegel-instituut onder leiding van Jean Pisani-Ferry heeft een soortgelijk voorstel gedaan, dat erin bestaat 60 procent van de staatsschuld te ‘vereuropesen’.
De economen Stuart Holland, werkzaam bij de universiteit van Coimbra en Yanis Varoufakis, werkzaam bij de universiteit van Athene, gaan zelfs nog een stap verder. Zij stellen voor de Europese Centrale Bank obligaties in euro te laten uitgeven, zodat de staatsschuld zestig procent van het bbp bedraagt, in het kader van een zogeheten ‘Europese New Deal’. Deze zou een herstructurering van een deel van de staatsschuld inhouden met schuldenverlichting voor de banken. "De markt voor euro-obligaties zou concurreren met de markt voor Amerikaanse staatsobligaties (…) en daarvan zou een zeer sterk signaal uitgaan dat de landen uit de eurozone op lange termijn echt het heft in eigen handen willen nemen", staat te lezen in een rapport van de Europese Raad voor Externe Betrekkingen.
Realistischer plan
Er moet onderscheid worden gemaakt tussen deze voorstellen en de beperkte uitgifte van euro-obligaties die door de EFSF is aangekondigd voor de gedeeltelijke financiering van het noodplan voor Ierland. "De euro-obligaties van de EFSF concurreren met de staatsschuld, terwijl ons voorstel in de plaats komt van de staatsschuld", licht Varoufakis toe. De uitgifte van euro-obligaties van de EFSF is gepaard gegaan met hoge stijgingen van de risicopremie van de perifere schuld, wat de betrokken regeringen grote zorgen heeft gebaard.
Volgens Barry Eichengreen, die werkzaam is bij de Universiteit van Californië in Berkeley, zou een tussenstap de invoering van een soort Europese obligatie kunnen zijn, waarmee de herstructurering van de schuld in landen als Griekenland en Ierland in goede banen kan worden geleid. De EFSF zou garant kunnen staan voor de nieuwe obligaties die een insolvabel land (zoals Ierland of Griekenland) aan de banken zou voorstellen. Zo wordt de inwisseling van de schuld van deze landen tegen schuld op langere termijn, en tegen lagere kosten, vergemakkelijkt. In de ogen van Eichengreen is het idee van een euro-obligatie als verlichting van een herstructurering van de schuld een realistischer plan, omdat het "vereuropesen" van schuld op korte termijn niet haalbaar is.
"Het idee van Juncker en Tremonti biedt geen oplossing voor het onmiddellijke probleem [de insolvabiliteit van Ierland en Griekenland, red.] en de uitvoering van hun voorstellen zou meer tijd in beslag nemen", benadrukt Eichengreen. Niettemin kunnen voorstellen waarvan de uitvoering vandaag de meeste problemen oplevert, in een crisis van deze omvang morgen wel eens het enige alternatief blijken voor de ineenstorting van de eurozone.
