Kies een taal
In dit filmprijzenseizoen kan het geen kwaad de acteurs nog eens te herinneren aan de checklist. Als je nog geen personage hebt gespeeld dat worstelt met een handicap of geestelijke problemen, een misbruikverleden en/of een buitenlands accent of toch op zijn minst zijn homoseksualiteit, kun je je Oscardroom wel vergeten: dan gebeurt het niet.
Aan deze adviezen kan voor de Britse sterren nu nog een subcategorie worden toegevoegd: de weg naar een Oscar loopt door Sandringham, Windsor en het luxueuze zuidwestelijke Londen. Een Brit die uit is op een beeldje moet of op de koninklijke, of tenminste op de aristocratische, toer. Of het nou Helen Mirren is die voor koningin speelt of Julian Fellowes die een intrige tussen een bekakte boven- en onderlaag neerzet in ‘Goshford Park’: blauw bloed vergroot je winkansen aanzienlijk.
De laatste film die met dit verschijnsel zijn voordeel lijkt te gaan doen is natuurlijk ‘The King’s Speech’, die als grote kanshebber voor de Oscars getipt wordt. Waarom smullen Amerikanen toch zo van dit soort films? Amateurpsychologen suggereren dat het een collectief geval van projectie zou zijn. Amerikanen nemen een kant van zichzelf die ze niet leuk vinden - in dit geval hiërarchische verhoudingen en klassenverschillen - en plakken die op iemand anders, in dit geval de Britten. Stijve, klassengebonden hiërarchie is immers onmogelijk in Amerika, want kijk: het bestaat al in het Verenigd Koninkrijk. In deze gedachtegang is Groot-Brittannië de bakermat van ongelijkheid en sociale starheid, waar Amerika dan natuurlijk als een paradijs tegen afsteekt. Geen wonder dat ze applaudisseren: dergelijke verhalen illustreren nog maar weer eens hoe achterlijk het land is dat ze verlieten.
Stotterende monarch
Natuurlijk helpt het dat Tom Hoopers film het bekijken waard is, maar de film vleit daarnaast zijn publiek: impliciet wordt het meer vooruitstrevende gedachtegoed van de moderne kijker geprezen. ‘The King’s Speech’ schetst een wereld van buigen en schrapen, iedere scène draait om de schokkende onmogelijkheid van een stotterende monarch die de hulp nodig heeft van een logopedist uit het gewone volk - en daar ook nog een vriendschap mee opbouwt. Omdat het verhaal zich meer dan zeventig jaar geleden afspeelt kunnen we opgelucht ademhalen: vroeger waren we misschien wel zo, maar nu niet meer. De bekrompenheid, het snobisme: dat was toen.
Maar helaas speelt ‘The King’s Speech’ zich niet helemaal in ons verleden af. Zo werden de huidige Britse premier, de burgemeester van Londen en een hele bups andere Britse prominenten opgevoed op een manier die volledig te vergelijken is met die van de mannen die in 1939 aan de macht waren. En ook het respect voor de monarchie is nog lang niet verdwenen: kijk maar eens naar de trillende verontwaardiging die er ontstond nadat er geruchten opdoken dat er op de trouwdag van Prins William wel eens gestaakt kon worden. Hoe durfden de vakbonden een dergelijk verraad zelfs maar te overwegen!
Natuurlijk zijn er grote verschillen tussen toen en nu. Er was een tijd dat de autoriteit van de koninklijke familie steunde op grandeur en macht (in de film gestalte gegeven door George V). In de periode na de oorlog verzette de familie de bakens: ze presenteerden zichzelf als een bijzonder, maar gewoon gezin. Deze opvoering van een gezinsleven bereikte in 1969 zijn hoogtepunt met de tv-documentaire Royal Family, die stilletjes van de buis werd gehaald nadat de koningin besloot dat het sprookje zoveel daglicht niet kon verdragen.
'Dianaficatie'
‘The King’s Speech’ suggereert dat het koninklijk huis het publiek het best voor zich kan innemen op de manier die zoveel beroemdheden toepassen: door te laten zien hoe ze met tegenslagen omgaan. Zo ontwikkelen we warme gevoelens voor 'Bertie' [de bijnaam van George VI, red.] als we zien wat een koude, hardvochtige kindertijd hij doormaakte: hij werd geslagen omdat hij linkshandig was, en uitgehongerd door een boosaardige kindermeisje. Op die manier trekt de film de ‘Dianaficatie’ door naar twee generaties eerder, en wordt het publiek gevraagd George VI niet toe te juichen vanwege zijn majesteit, maar vanwege zijn kwetsbaarheid.
En toch ligt de emotionele kern van de film ergens anders, en wel bij de Tweede Wereldoorlog. Als de koning alleen maar zou oefenen voor zijn kroning, zou het publiek niet echt onder de indruk zijn. Maar dat hij zich voorbereidt op het toespreken van de natie aan de vooravond van de oorlog, geeft het verhaal zijn morele kracht. ‘The King’s Speech’ bevestigt daarmee dat de laatste oorlog de mythe wordt waarmee Groot-Brittannië zichzelf beschrijft, en zelfs zijn ontstaan schetst. Wat 1789 voor de Fransen is, en 1776 voor de Amerikanen, is 1940 voor de Britten - hun moment van glorie, toen ze in hun eentje de nazi-dreiging het hoofd boden. Dit is de periode waarover schoolkinderen worden onderwezen; alle geschiedenis van voor die tijd, inclusief die van het Empire, wordt steeds vager. Als de Britten de grootste historische figuur moeten kiezen, kiezen ze Winston Churchill.
Helaas zijn de Windsors niet de ideale figuren om dit hoofdstuk uit de geschiedenis van het eiland te dragen. Zoals de film laat zien was koning Edward VIII een bewonderaar van Hitler. Wat de film niet laat zien is dat de heiligverklaarde Bertie in de lente van 1939 een bericht aan de minister van Buitenlandse Zaken Lord Halifax stuurde waarin hij zijn hoop uitspreekt dat het de Joden die dan wanhopig Duitsland proberen te verlaten, belet wordt dit te doen. Halifax luisterde goed naar zijn koning, en stuurde Berlijn het verzoek om de nazi-regering "de ongeautoriseerde emigratie van Joden te laten controleren".
Mythische proporties
Maar George VI is niet het lid van het koninklijk huis dat er in ‘The King’s Speech’ het meest toe doet. Die eer gaat naar een personage dat nauwelijks een woord zegt: de jonge prinses Elizabeth. Haar aanwezigheid in de film benadrukt dat de tegenwoordige koningin aanwezig was bij alle gebeurtenissen die niet alleen historisch genoemd kunnen worden, maar inmiddels ook mythische proporties hebben aangenomen. Neem dit alleen al: de koningin heeft al met twaalf premiers haar wekelijkse overleg gehouden, waarvan de eerste Churchill was, een figuur die zo groots is en net zover afstaat van de meeste jongere Britten als Nelson of Wellington.
Dit is de reden waarom de koningin tot ieders verbeelding blijft spreken: ze is de levende schakel met een gebeurtenis die het verhaal van de stichting van Groot-Brittannië zou worden. In feite is zij de laatste publieke figuur ter wereld met een reële band met de Tweede Wereldoorlog. Dat, en haar lange leven dat haar tot een zeldzame constante factor in de geheugens van zowel oud als jong maakt, is de reden dat republikeinen nooit gesteund zullen worden in een actie tegen haar.
‘The King’s Speech’ brengt de omvang van de uitdaging aan het licht voor degenen die hopen dat op een dag, na het overlijden van de koningin, de monarchie vervangen kan worden door een eerlijk en democratisch systeem. Ze zullen niet alleen alle argumenten over systemen en stemmen in de strijd moeten gooien, maar ook de Windsors moeten losweken als de belangrijkste bouwstenen uit het nationale Britse geheugen.
