Kies een taal
In zijn klassieke boek “The Collapse of Complex Societies” ontwikkelt de antropoloog Joseph A. Tainter een holistisch model van de ondergangen van de beschaving. Volgens de these van Tainter speelt energie daarbij altijd een centrale rol. In de tweede eeuw na Christus leverden de oogsten van de Romeinse landbouw te weinig op om nog langer in de behoefte van de alsmaar groeiende bevolking te voorzien. De pogingen om dit probleem met steeds wredere veroveringsveldtochten op te lossen, faalden op enig moment vanwege de transportkosten. Rijkdom aan energie is geen wezenlijk kenmerk van complexe samenlevingen, maar de kern ervan. Er moeten immers voortdurend goederen worden vervoerd. Mensen hebben behoefte aan licht, kracht, voedsel, informatiesystemen. Zelfs als je daar zuiniger en efficiënter mee omgaat, verbruikt een moderne, internationale samenleving op steeds intensievere schaal energie.
Olie bevat een reusachtige concentratie aan energie afkomstig van zon en planten, die miljoenen jaren geconserveerd en gecomprimeerd is. Voor de kinetische kracht van een barrel olie zou een arbeider 3.625 uur zware lichamelijke arbeid moeten verrichten. Onze levensstijl is gebaseerd op deze fossiele voorsprong en daardoor kunnen wij naar de bioscoop gaan, op vakantie gaan en nog duizend andere dingen doen die we willen, maar niet hoeven te doen. Kernenergie verhoogt dit rendement nog eens met een factor 100. Hoe moeten we het ooit voor elkaar krijgen om uit deze hefboomwerking te stappen?
Verschillende culturen, verschillende risico's
Energievoorziening is niet alleen een kwestie van grondstoffen, maar vooral van energiedesign. Ons energiesysteem is gebaseerd op centralistische verdeelsystemen. Er zit voor vele miljarden aan kapitaal vast in raffinaderijen, energiecentrales, leidingen, benzinestations. Een kerncentrale illustreert deze “kathedralenorganisatie“ nog wel het beste. Als je een complexe samenleving met biomassa, water, wind en getijden van energie wilt voorzien, moet je dit piramidesysteem vervangen door een zeer intelligente "Green Grid", die is afgestemd op snelle wisselingen in in- en output.
De mobiliteitspatronen zouden er dan ook anders uit gaan zien. We zouden in dat geval weer moeten overstappen op regionale productie. Daarnaast zouden er ook andere vestigingslocaties moeten komen: huizen zouden dan kleine energiecentrales worden. Dit alles zou leiden tot een geweldig groen conjunctuurprogramma. Het ernstige ongeluk met de kerncentrale van Fukushima heeft nog geen wereldwijde ommekeer op energiegebied tot gevolg. Aangezien mensen en culturen de neiging hebben om risico’s zeer uiteenlopend te beoordelen, gaan de wegen nu uiteen. In Duitsland en enkele andere landen zullen we voor de moeilijke maar eerzame weg van een "groen model Duitsland" kiezen. Andere landen zullen nog consequenter voortgaan op de nucleaire weg. En de techniek daarbij eveneens consequent verbeteren.
Technische evolutie komt altijd voort uit mislukkingen en rampen. Vliegtuigen zijn tegenwoordig zo veilig omdat ze in hun begintijd een ongelooflijk hoge tol aan levens eisten. In 1970 kwamen er in West-Duitsland nog 21.000 mensen bij verkeersongelukken om het leven. In 2030 is de wereldwijde behoefte aan energie met 40% gestegen. Er zullen dan zeer moderne “green hightech landen” zijn,waarbij Duitsland misschien wel vooroploopt. Toch zal het huidige aandeel van kernenergie ook dan nog haast onveranderd circa 18% bedragen. Door het ongeluk van Fukushima wordt kernenergie veiliger, zelfs “kernsmeltvast". Er staan al processen op stapel om de hoeveelheid radioactief afval radicaal te verminderen. Het restrisico zal nooit helemaal verdwijnen, Maar het wordt wel steeds kleiner.
De Risicomaatschappij
Toen de socioloog Ulrich Beck in 1986 het boek “Risicomaatschappij” publiceerde, was daarmee een van de prettige begrippen geboren waarmee de wereld in zijn geheel en voor eeuwig kan worden verklaard. De wereldwijde moderne tijd, zo luidde de basisthese, produceert voortdurend steeds grotere risico's voor het individu.
Wat een onzin! Hoe verder we teruggaan in de geschiedenis, des te groter waren de risico’s voor het leven van de mens. In de samenleving van jagers en verzamelaars kwam wel 50% van de mensen door toedoen van mensen om het leven. In de boerenwereld stierven onze voorvaderen aan de griep, de pest en oorlogen en in de vorige eeuw vernietigden twee afschuwelijke oorlogen nog het bestaan van vele mensen. Hoezo risicomaatschappij? We leven in de veiligste wereld tot nu toe. Maar misschien zijn we niet in staat om dit ook te onderkennen. Odo Marquard noemde dat kort en krachtig de “these van het resterende kwaad”: “Hoe meer negatieve zaken uit de wereld worden geholpen, des te ergerlijker wordt dat negatieve, juist omdat het minder wordt. Als het kwaad zeldzamer wordt, wordt het in negatieve zin kostbaarder."
Voor de wereld en haar toekomst hoeft het verdeelde energiescenario helemaal niet slecht te zijn. “Green grid“ tegenover “New nuclear" is een evolutionaire strijd, die de fitheid van de beschaving op de lange termijn vergroot. Na 2030 zullen beide stromingen weer bij elkaar komen. Tegen die tijd beleven we dan een schonere, veiligere, zeer energetische, groenere beschaving. En dat is misschien wel juist waar we het meest bevreesd voor zijn. Want wat gebeurt er dan met die zoete begeerte naar de ondergang?
Uit Tsjechië
Duits moratorium legt Tsjechië geen windeieren
Net als Premier Petr Nečas, die van mening is dat de angst die door Europa waart in de dagen na de ramp in Fukushima “onnodige hysterie” is, denkt Hospodářské noviny dat Tsjechië niet alleen kernenergie zal blijven produceren, maar dat het zelfs leider in de sector wil worden. Terwijl Duitsland de sluiting van de oudste centrales heeft aangekondigd, blijft de regering bij haar plannen om drie nieuwe reactoren te bouwen bij de centrales in Temelin en Dukovany. Ondertussen rijst de aandelenkoers van ČEZ, de grootste elektriciteitsproducent van het land, maar door, zo schrijft het economisch dagblad uit Praag. Als Duitsland het aandeel kernenergie terugschroeft, moet de lagere productie op korte termijn gecompenseerd worden door elektriciteit uit andere landen te importeren, waaronder uit Tsjechië, zo legt de topman van ČEZ, Martin Roman, aan het dagblad uit.
