Kies een taal
Stelt u zich voor dat u een marsmannetje bent dat zojuist op aarde is geland, en dat u niets weet over het Midden-Oosten. Hoe zou u dan uitleggen wat er nu in de Arabische wereld aan de hand is?
Het is een grote opstand voor democratie en vrijheid, onafhankelijkheid en mensenrechten. En de eerste sinds de val van het Ottomaanse rijk. Alle Arabische landen komen in feite voort uit de brokstukken van dit keizerrijk. Sommigen hebben een eigen geschiedenis als natiestaat, zoals Iran, Turkije en, in mindere mate, Saoedi-Arabië, maar het koloniale tijdperk heeft een enorm stempel op de binnenlandse politiek gedrukt. Van daaruit ontstonden autoritaire staatsstructuren omdat de nieuwe staten een idee probeerden te creëren van wat het betekent om een Syriër, Iraki, Jordaniër enzovoort te zijn. De opstanden zijn geworteld binnen de maatschappijen zelf en roepen op tot een nieuw politieke bestel. Nieuwe televisiestations zenden zeer onafhankelijk hun programma's uit, en ook dat is iets nieuws in deze regio. Dankzij hen konden er een nieuw politiek bewustzijn, een nieuw politiek begrip en dus nieuwe eisen ontstaan. Deze eisen gaan over verantwoordelijkheid van de machthebbers en sociale rechtvaardigheid.
Betekent dit dat Arabische maatschappijen hun autoritaire systemen achter zich laten? Wat is er in feite gebeurd?
Om het fenomeen van autoritaire systemen in de regio te kunnen begrijpen, moeten we ons realiseren dat de landen een gewelddadige periode van kolonialisme en vervolgens postkoloniaal verzet achter de rug hebben. De militaire leiders plaatsten zichzelf op topposities, er was geen sprake van organisch ontwikkelde staatsstructuren. In Europa hadden deze structuren eeuwenlang de tijd om zich te ontwikkelen. Eerst was er de Franse Revolutie, toen twee Wereldoorlogen, Hitler, Mussolini's oorlogen en die van Franco. Burgermaatschappijen in Europa ontwikkelden zich zeer langzaam, maar dat bracht wel een uitgebreid geteste, levensvatbare democratie voort. De Arabische wereld daarentegen heeft die 'luxe van een geschiedenis' nooit gekend. Maar daar komen de structuren die van onderen af zijn ontstaan, in opstand tegen de autoriteit van de staat en diens soevereiniteit. Er is geen weg meer terug.
Wat betekenen de Arabische revoluties voor Europa?
Ze bieden heel wat veiligheids- en strategische uitdagingen omdat het politieke landschap verandert. Er komen regeringen op die meer naar hun maatschappij zullen luisteren en er komen maatschappijen op die om een buitenlandbeleid zullen vragen dat losstaat van het Westen. Het is geen toeval dat Egypte en Tunesië de interventie in Libië niet steunden. Egypte bereidt ook een hernieuwing van zijn relatie met Iran voor, iets dat tot voor kort volledig taboe was. De EU en de VS zullen zich erop moeten voorbereiden dat er situaties in de regio zullen ontstaan waarop ze veel minder invloed zullen kunnen uitoefenen dan in het afgelopen jaar. We zien hier vergelijkbare dingen gebeuren als in Latijns-Amerika waar de regimes eerder veel docieler waren ten opzichte van het Westen. Maar net als imperialistische bemoeienissen met hun zaken daar niet langer mogelijk zijn, zullen ze ook niet langer mogelijk zijn in West-Azië.
Is het zoiets als een tweede golf van dekolonisatie? Minder directe politieke invloed van het Westen, maar in plaats daarvan meer invloed van Westerse ideeën?
Zeker. Tenslotte was er tijdens de Arabische revoluties geen sprake van anti-Amerikanisme. Turkije werkt ook samen met Europa terwijl het ondertussen ook zijn eigen doelen nastreeft. Persoonlijk denk ik dat dat een goede zaak is. Het helpt immers de vrede in de regio te bewaren. In het Midden-Oosten hebben we een veiligheidsbeleid nodig dat niet op de belangen van buitenstaanders is gericht.
Hoe beoordeelt u het beleid van het Westen ten opzichte van de Arabische revoluties?
De Europese Unie zou een beleid moeten hebben dat veel onafhankelijker van de VS is dan dat het tot nu toe is geweest. Die afhankelijkheid kwam op veel gebieden naar voren, zoals in Irak, het Israëlisch-Palestijnse conflict en onlangs weer in Iran. Europa zou zijn eigen belangen moeten verdedigen. Iran moet aan de onderhandelingstafel worden uitgenodigd. Het beleid om dat land te marginaliseren en te sanctioneren heeft gefaald. Irans nucleaire project kan niet gestopt worden, en een militaire oplossing is er niet. Iedereen weet dat. En de Europese Unie is een vele betere dialoogpartner dan de VS omdat de EU niet gebukt gaat onder het gewicht van historische gebeurtenissen. Ook spelen strategische overwegingen hier een rol. Bijvoorbeeld: hoe kunnen we olie en gas uit Afghanistan in de toekomst transporteren? Zou het niet beter zijn de pijpleiding door India, Pakistan en Iran te laten lopen, in plaats van door Rusland? De operatie in Libië was net zo'n vergissing. Europa is nauw verweven met de Islamitische en Arabische wereld, en moet dat maar eens toegeven.
Als de Libische operatie een fout was, zou u dan liever hebben gezien dat Europa niet tussenbeide was gekomen? Zelfs al zou dat betekend hebben dat we moesten wegkijken terwijl Kadhaffi de oppositie afslachtte?
Als het vanaf het begin mogelijk zou zijn geweest een conferentie te organiseren om de regionale vertegenwoordigers bij elkaar te brengen, om Kadhaffi en de oppositie rond de tafel te zetten, dan zou dat de goede manier zijn geweest. Als er vanaf het begin een diplomatiek initiatief zou zijn ontplooid, dan denk ik dat Kadhaffi niet op deze manier zou hebben gereageerd. Wanneer je weet dat er een andere oplossing mogelijk is, denk je nog wel een keer na voordat je je eigen bevolking afslacht. Militaire interventie daarentegen verergerde het geweld in Libië. Je kunt mensen niet onderwerpen door ze te bombarderen, of militair ingrijpen om een nieuwe situatie te scheppen. Wie denkt u dat Kadhaffi 's regime verdedigt? Hij heeft nog steeds wat steun. Het inzetten van huursoldaten alleen is niet voldoende. Wat zal er gebeuren met de restanten van dat regime? Strategische diplomatie zou de impasse kunnen verhelpen.
Is Libië daarom voor het Westen een nieuw Irak, dat net iets dichter bij de grenzen van Europa ligt?
Niemand weet precies welke kant Oost-Libië op beweegt. Het staat ver af van 'gewoon' liberalen en democraten. Er spelen een groot aantal tribale krachten, met hun eigen agenda's, en vergeet de jihadi's niet. Al Qaida is in zijn nopjes met deze situatie omdat deze gebeurtenissen uitstekend in hun wereldbeeld van het conflict tussen de islam en het Westen passen. Een militaire oplossing zou geen gelukkige zijn.
Profiel
Arshin Adib-Moghaddam
De Iraanse Arshin Adib-Moghaddam groeide op in Duitsland en werkt tegenwoordig in Engeland waar hij colleges geeft aan de prestigieuze School of Oriental and African Studies aan de London University. Hij heeft verschillende boeken op zijn naam staan. Begin 2011 kwam zijn laatste boek uit: A Metahistory of the Clash of Civilizations. Hierin belicht hij culturele conflicten uit de Europese geschiedenis, vanaf de Grieks-Perzische oorlogen via de kruistochten tot aan de hedendaagse oorlogen tegen het terrorisme.
