Kies een taal
Toen Stéphane Hessel in Neem het niet! [Franse titel: Indignez-vous!, red.] schreef dat verontwaardiging over onrecht zou moeten omslaan in “een vreedzame opstand”, verwachtte hij misschien niet dat de bewegingen van de ‘indignados’ in Spanje en de ‘aganaktismenoi’ (verontwaardigden) in Griekenland zijn advies ter harte zouden nemen, en dan ook nog eens zo spectaculair.
Het Griekse verzet tegen de catastrofale economische maatregelen kwam op zich niet onverwachts. Door de hele moderne geschiedenis heen hebben de Grieken zich met hand en tand verzet tegen buitenlandse overheersing en binnenlandse dictatuur. De door het IMF, de Europese Unie en de Europese Centrale Bank opgelegde maatregelen, met de volledige instemming – zo niet op uitnodiging – van de Griekse regering hebben tot elf ééndaagse algemene stakingen geleid, en tot talloze regionale stakingen en verbeeldingsvolle verzetsdaden.
De binnen- en buitenlandse media hebben gretig verslag gedaan van de confrontaties tussen jongeren en de oproerpolitie, die volgden op grote demonstraties en een dikke wolk traangas boven Athene hebben laten hangen. Onder leiding van de linkse partijen en sommige vakbonden hebben deze protesten de anti-bezuinigingsdemonstraties in de rest van Europa in de schaduw gesteld. Maar de meedogenloze paniekzaaicampagnes van de gevestigde media, deskundigen en intellectuelen hebben de meerderheid van de bevolking een angst- en schuldgevoel bezorgd, waardoor ze er snel in zijn geslaagd het verzet in te tomen.
Aanval op de onrechtvaardige verarming van de werkende Grieken
Drie weken geleden kwam daar verandering in. Een bonte menigte van verontwaardigde mannen en vrouwen van alle leeftijden, beroepsgroepen en levensovertuigingen, waaronder veel werklozen, begonnen het Syntagmaplein te bezetten – het centrale plein van Athene, tegenover het parlementsgebouw – evenals het gebied rond de Witte Toren in Thessaloniki en openbare ruimtes in andere grote steden. De dagelijkse bezettingen en demonstraties, waaraan soms meer dan honderdduizend mensen deelnemen, zijn vreedzaam geweest, waarbij de politie van een afstand toekeek.
Zichzelf de 'verontwaardigden' noemend hebben deze mensen de onrechtvaardige verarming van de werkende Grieken aangevallen, het verlies aan soevereiniteit dat van het land een neokoloniaal leengoed van de bankiers heeft gemaakt, en de vernietiging van de democratie. Hun gemeenschappelijke eis is dat de corrupte politieke elites, die het land al dertig jaar besturen en het op de rand van de afgrond hebben gebracht, moeten opstappen. Politieke partijen en spandoeken worden ontmoedigd.
Duizenden mensen komen dagelijks samen op het Syntagmaplein om de volgende stappen te bespreken. De overeenkomsten met de klassieke Atheense agora, die een paar honderd meter verderop ligt, zijn opmerkelijk. Aspirant-sprekers krijgen een nummer en worden naar het podium geroepen als dat nummer wordt getrokken, een verwijzing naar het feit dat veel ambtsdragers in het klassieke Athene door het lot werden aangewezen.
Werkelijke democratie in de recente Europese geschiedenis
De sprekers houden zich strikt aan de hen toebedeelde twee minuten om er voor te zorgen dat zo veel mogelijk mensen een bijdrage kunnen leveren. De toespraken wordt efficiënt gerund, zonder de gebruikelijke onderbrekingen van sprekers. De onderwerpen lopen uiteen van organisatorische zaken tot nieuwe vormen van verzet en internationale solidariteit, en alternatieven voor de catastrofaal onrechtvaardige maatregelen. Geen enkel onderwerp is taboe. In goed-georganiseerde wekelijkse debatten presenteren uitgenodigde economen, advocaten en politieke filosofen alternatieven voor het oplossen van de crisis.
Dit is democratie in actie. De inzichten van een werkloze en een hoogleraar aan de universiteit krijgen dezelfde tijd toebemeten, worden met evenveel vuur bediscussieerd en aan een stemming onderworpen. De 'verontwaardigden' hebben het plein teruggewonnen op allerlei commerciële uitbaters en veranderd in een echte ruimte voor openbare interactie. In plaats van 's avonds laat naar de televisie te kijken komen mensen nu samen met anderen om de gemeenschappelijke zaak te bespreken.
Als democratie de macht van de 'demos' (het volk) is, met andere woorden het besturen van de staat door mensen die daar geen speciale kwalificatie voor hebben, of dat nu een bepaalde mate van welstand, macht of kennis is, is dit het voorbeeld dat het dichtst in de buurt komt van een werkelijke democratische praktijk in de recente Europese geschiedenis.
Constitutief geloof in de klassieke agora
De zeer uitgesproken debatten op het Syntagmaplein hebben de banale mantra ontzenuwd dat de meeste vraagstukken van het openbaar bestuur te technisch zijn voor gewone mensen, zodat ze aan deskundigen moeten worden overgelaten. Het besef dat de 'demos' meer (gemeenschappelijk) verstand heeft dan welke leider dan ook, een constitutief geloof in de klassieke agora, keert terug in Athene.
De woedenden hebben aangetoond dat de parlementaire democratie moet worden aangevuld door deze eigen, rechtstreeksere versie. Dit besef komt precies op tijd, nu het geloof in politieke vertegenwoordiging in heel Europa onder druk komt te staan. De Pasok-regering is tot nu toe pijnlijk stil gebleven. De propagandisten van het establishment geven de demonstranten de schuld, evenals het beperkte geweld dat aan de verdeelde linkerzijde volgde. Deze tactiek werkt alleen niet meer nu het om de 'verontwaardigden' gaat, die van alle politieke gezindten zijn.
Er is overeenstemming bereikt over een vastberaden campagne om te voorkomen dat het parlement de nieuwe maatregelen aanvaardt die premier Giorgos Papandreou heeft afgesproken met de bankiers en de Duitse bondskanselier Merkel, waardoor de huidige recessie zou verergeren en de werkloosheid nog minstens tot 2015 zou blijven stijgen – een middel dat erger is dan de kwaal. De reactie op deze maatregelen zal het hoogtepunt vormen van de confrontatie tussen de 'insiders' en de 'verontwaardigden,' die nu in een eindfase is beland. Vandaag slaat de menigte van het Syntagmaplein de handen ineen met de vakbonden, via een algemene staking en een omsingeling van het parlementsgebouw.
Syntagma lijkt nu meer op het Tahrirplein in Caïro dan op het Puerta del Solplein in Madrid. De ervaring van het dagelijks demonstreren en het aangaan van de confrontatie met het aangrenzende parlement heeft de Griekse politiek voorgoed veranderd en de Griekse elites voor het eerst de stuipen op het lijf gejaagd. In het Grieks betekent het woord 'stasis' zowel een rechte houding als een opstand. Het plein is vernoemd naar de 19e-eeuwse demonstraties, die een grondwet (syntagma) van de koning eisten. Dit is wat de 'verontwaardigden' vandaag de dag herhalen: ze staan met rechte rug, en eisen een nieuwe politieke structuur die hen bevrijdt van de neoliberale overheersing en de politieke corruptie.
