Het monument van het Sovjetleger in Sofia, 18 juni 2011.

De superhelden van Sofia

Half juni transformeerden anonieme kunstenaars de Sovjetsoldaten van een monument in Sofia in superhelden. Afgezien van het feit dat deze actie de autoriteiten mateloos heeft geïrriteerd, heeft het ook de relatie tussen machthebbers, kunst en geschiedenis ter discussie gesteld.

Gepubliceerd op 8 juli 2011 om 14:14
Dr Doolittle BG  | Het monument van het Sovjetleger in Sofia, 18 juni 2011.

Het hele verhaal rond het beschilderde Sovjetmonument [zie context onderaan, red.] laat goed zien wie ons bestuurt. En dan gaat het niet zozeer om wie er op dit moment aan de macht is, maar om de mentaliteit die heerst, een mentaliteit die iedere verandering in Bulgarije in de weg staat. En als er dan eindelijk iets gebeurt, wordt het monument om 3 uur 's nachts schoongemaakt. De anonieme schilders kleurden niet alleen de grijze personages van het monument maar kleurden ook het grijze gezicht van de machthebber.

Vezhdi Radhidov [Bulgaarse minister van Cultuur en beroemd beeldhouwer, red.] kwalificeerde de transformatie van de Sovjetsoldaten in helden van de Amerikaanse popcultuur als ‘vandalisme’. Klaarblijkelijk beperkt kunst zich voor de minister tot een paar stukken brons die in de hal van het hoofdkantoor van een onderneming worden tentoongesteld, of tot bescheiden opgehangen schilderijen in bankkantoren. Moderne kunst moet hetzelfde zijn als klassieke kunst, maar dan gemaakt door levende kunstenaars. 'Spiritualiteit' die verborgen en beschermd is in een kluis of expositieruimte.

Kunst heeft misschien inderdaad niet dezelfde waarde als de scheppers ervan anoniem zijn. En bovendien werden zij niet betaald voor hun werk, en hangt ze zelfs een gevangenisstraf van twee jaar boven het hoofd, als ze gevonden worden.

Het Openbaar Ministerie lijkt de problemen met georganiseerde en ongeorganiseerde criminaliteit, mensenhandel en smokkelaars voor eens en voor altijd te hebben opgelost. Van de weeromstuit hebben ze zelf een strafvervolging in gang gezet en een 'onderzoek geopend naar vandalisme door onbekende daders'.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Een Sovjetsoldaat als Batman schilderen is heiligschennis

Voor de politici en ondernemers is kunst tegenwoordig handelswaar [...] En het ergst zou zijn dat een provocerend element de heersende opvatting zou laten wankelen. In dat geval kun je niet langer spreken van kunst, maar wordt het vandalisme. Vooral wanneer het om herinneringen en geschiedenis gaat.

Er wordt gezegd dat de transformatie van het bas-reliëf een 'aanslag op het historische geheugen' is. Maar het historisch geheugen is niet onveranderlijk, iets dat voor eeuwig vaststaat en dat beschermd moet worden tegen 'vandalen'. Wat er door het monument gesymboliseerd wordt, verandert. Bovendien was het symbool al een onderwerp van discussie en zal dat ook blijven.

De monumenten zijn een poging de rivaliteit tussen verschillende historische personages te verbergen achter brons of graniet. Maar het is voor het verleden onmogelijk te ontsnappen aan de oorlog. Vooral als het gaat om het Sovjetleger en zijn monument. Daarom is het logisch om tot visuele transformatie over te gaan. Wat in dit geval wel verrassend is, zijn de intelligentie en de artistieke finesse van het werk.

Een Sovjetsoldaat als Batman schilderen is heiligschennis. Er is sprake van 'inbreuk op het historische geheugen' wanneer de geschiedenis op een ongeorganiseerde manier herschreven wordt, zonder toestemming van de partij en de staat, zoals hier gebeurde.

Maar een monument symboliseert iets anders dan de gebeurtenissen waaraan het herinnert. Het is een sterke weergave van de machthebber die het heeft laten bouwen en er moet honderden jaren gewacht worden voordat deze symboliek kan worden uitgewist. Machthebbers hielden in ieder historisch tijdperk van tekens, uniformen, praal en monumenten. Omdat ze aanzetten tot onderwerping.

Monumenten moeten constant herinneren aan wie de macht heeft

Monumenten moeten constant herinneren aan wie de macht heeft om iedereen te doordringen van het ‘officiële’ geheugen van het verleden. Dat is wat Boiko Borisov overigens tegenwoordig ook doet in de media. Met zijn fysieke aanwezigheid op televisie, bevestigt de Bulgaarse premier onophoudelijk zijn autoriteit. Als een monument van zichzelf. En daarom ‘schilderen’ karikaturisten en komieken hem onophoudelijk af als Don Corleone, een communistisch leider, Batman, enz.

In feite is de reactie van de leiders van regeringspartij GERB op deze situatie ronduit komisch. Hun acties dwingen hen ertoe zichzelf te betitelen als 'de Staat' en 'de Geschiedenis', die als vaststaande en monolithische waarden worden beschouwd. Tegelijkertijd realiseren ze zich dat dat de emblemen van een communistisch regime zijn.

Maar hé, ze hebben het monument schoongemaakt. We zitten immers niet in de Tsjechische Republiek, waar de roze tank van David Černý nog steeds roze is, al is het maar een replica [de tank die symbool stond voor het Rode Leger op een plein in Praag werd in 1991 roze geschilderd. Tegenwoordig staat een replica in Praag tentoongesteld in het militaire museum van Lešany]. Ondanks de schoonmaakactie zal het monument nooit meer hetzelfde zijn, want de foto's en de herinnering blijven.

Het overgeschilderde monument is een van de zeldzame voorbeelden die aantonen dat de overheid het verleden van het land niet alleen vol ontzag of ontkenning benadert, maar ook met een glimlach en zelfspot. Dat is pas moderne kunst. Kunst die speelt met de context, die ontstaat in de straten en die niet uitsluitend in tentoonstellingszalen of het kantoor van de chef bekeken kan worden.

De transformatie van de beelden in striphelden heeft aan iedereen laten zien dat de bronzen ‘overwinnaars’ deel uitmaken van een massacultuur die niet naar de miljoenen dode soldaten verwijst maar naar de macht van het ‘overwinnende socialisme’.

De ‘onbekende daders’ die door het Openbaar Ministerie vervolgd worden, vertegenwoordigen de hoop dat onze maatschappij beetje bij beetje verandert. En de macht? Die blijft hetzelfde.

Context

Een gekleurde happening

In de ochtend van 18 juni ontdekken de inwoners van Sofia dat de soldaten van het monument ter ere van het Sovjetleger dat midden in het centrum staat, veranderd zijn in Batman, Superman, de kerstman en andere personages. Drie dagen later wordt het monument midden in de nacht door de autoriteiten schoongemaakt. De anonieme kunstenaars worden sindsdien gezocht.

Het Sovjetmonument werd in 1954 opgericht door de Bulgaarse communistische partij als symbool van de dankbaarheid van het Bulgaarse volk dat door het Rode Leger werd gered van het nazisme. Sinds 1993, na de val van het communistische regime, zijn de plaats en de betekenis van het monument regelmatig onderwerp van discussie. In de grote Bulgaarse steden zijn andere USSR-symbolen altijd blijven staan.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp